Yapılan anketlere göre, işyerinde mental sağlık sorunu yaşayanların yaklaşık %56’sında tükenmişlik sendromu da görülüyor. Modern dünyanın en büyük sıkıntılarından biri olarak görülen bu sendrom, hem işyeri verimliliğinizi hem de mental sağlığınızı büyük ölçüde etkileyebilir.
Bu nedenle Heltia olarak bu konuya dikkat çekmek; tükenmişlik ve tükenmişlik sendromu nedir, belirtileri nelerdir, detaylıca açıklamak istedik. Umarız bu durum hakkında bilgi sahibi olmak, işaretlerini daha kolay tanımanıza ve kötü etkilerinin önüne geçebilmenize katkı sağlar.
Tükenmişlik Nedir?
İlk defa 1970’li yıllarda H. Freudenberger tarafından tanımlanan tükenmişlik, “özellikle kişinin bir nedene veya ilişkiye bağlılığının istenen sonuçları üretemediği durumlarda, motivasyon veya teşvikin yok olması” şeklinde açıklanmış.
Yani tükenmişlik; şiddetli fiziksel, zihinsel ve duygusal yorgunluk ve bitkinliğe yol açan şiddetli bir baskı durumunu ifade eder. Bunu kişinin kendini bağlı hissettiği, üzerine emek harcadığı bir işin, durumun istediği gibi sonuçlanmamasından dolayı motivasyonunu kaybetmesi şeklinde de tanımlayabiliriz.
Sıradan yorgunluktan, birkaç gündür ya da haftadır yoğun geçen iş günlerinin ardından bitkin hissetmekten çok daha kötü olan tükenmişlik, kişinin stres ve kaygı ile başa çıkmasını ve günlük sorumlulukları yerine getirmesini zorlaştırır. Çünkü bir noktadan sonra kişi kendini herhangi bir işi tamamlamak konusunda motive hissedemeyebilir. Bu açıdan da tükenmişlik sendromu depresyon ile birbirine karıştırılabilir.
Gelin, bu hisle bağlantılı olan tükenmişlik veya burnout sendromu nedir, onu da tanımlayalım:
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
Tükenmişlik sendromu; başarılı bir şekilde yönetilemeyen kronik işyeri stresinin sonucu olarak ortaya çıkan bir durumdur. Yani özel olarak bir mesleki tükenmişlik durumunu ifade etmek için kullanılır.
Tükenmişlik, tıp literatüründe henüz resmi bir rahatsızlık olarak kabul edilmiyor. Uluslararası Hastalık Sınıflandırmasının (International Classification of Diseases, ICD-11) 11. revizyonunda mesleki bir fenomen olarak yer alıyor.
Tükenmişlik Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Genel olarak tükenmişlik sendromu yaşayanlar, artık verebilecekleri hiçbir şeyleri kalmamış gibi hissederler. Bunun yanında spesifik tükenmişlik belirtileri birkaç kategori altında incelenebilir:
1. Tükenmişlik Sendromunun Psikolojik Belirtileri
- Dikkat eksikliği
- Odaklanma sorunları
- Unutkanlık
- Kararsızlık
- Sürekli dalgın olma
- Önceden keyif alınan aktivitelerden çabuk sıkılma
- Plan, organizasyon yapamama
- Kalıplaşmış düşünce tarzlarına takılı kalma
2. Tükenmişlik Sendromunun Fiziksel Belirtileri
- Çarpıntı
- Hipertansiyon
- Kısa sürede hızlı kilo değişimleri
- Baskılanan bağışıklık sistemi sebebiyle daha sık hastalanma
- Uykuya dalma, uykuyu sürdürme ya da uyanmakta zorlanma gibi uyku problemleri
- Bağ ve vücut ağrıları
- Yorgunluk, bitkinlik hali
- Enerjinin sürekli düşük olması
- Sindirim sistemi, bağırsak (gastroenteroloji) sorunları
3. Tükenmişlik Sendromunun Duygusal Belirtileri
- Huzursuzluk, değersizlik, umutsuz gibi olumsuz duygular
- Başarısız hissetme ve kendinden şüphe duyma
- Motivasyon eksikliği
- Özgüven ve öz saygının azalması
- Sinirli ve gergin tavırlar
- Çevreye karşı yabancılaşma ve ortama uyum sağlayamama
- Yaşam doyumunun gitgide azalması
4. Tükenmişlik Sendromunun Davranışsal Belirtileri
- İşten kaçmaya çalışmak
- Görevleri ertelemek
- Sigara ve alkol kullanımının artması
- Dengesiz, düzensiz beslenme alışkanlıkları
- Aşırı hareket etme ya da hareketsizlik
- Dikkatsizlik sebebiyle kaza yapmaya daha yatkın olma
- İnsanlardan uzaklaşma, araya duvar örme
- Ani çıkışlar yapma, olumsuz ve kırıcı sözler kullanma
- Gözle görülür şekilde işteki hataların artması
- Saldırgan, agresif davranışlar
Tükenmişlik Sendromu Sebepleri Nelerdir?
Tükenmişliğe neden olabilecek potansiyel durumları şu şekilde özetleyebiliriz:
- Negatif çalışma koşulları: Kişinin işyerinde söz hakkı olmaması, iyi işler için ödüllendirilmemek, yetersiz çalışan hakları ve maaş, iletişim eksikliği, mobbinge ve/veya tacize uğruyor olmak
- *İş hayatından memnuniyetsizlik: Monoton, kişinin gelişimine katkı sağlamayan işlerle uğraşmak, istediği işi yapmıyor olmak, belirsiz ve tatmin edici olmayan süreçlerden geçmek
- Bireyin kişilik özellikleri: Mükemmeliyetçilik eğilimi, düşük özgüven, karamsarlık, hata yapmaktan korkmak, her şeyi kontrol etme isteği duymak
- Bireyin yaşam tarzı: Sosyal ortamlardan uzak kalmak, başkalarından yeterince yardım almadan çok fazla sorumluluk üstlenmek, uyku sorunları sebebiyle yeterli ve düzenli uyuyamamak
- Demografik unsurlar: Yaş, cinsiyet, medeni durum, çocuk sayısı, eğitim durumu, çalışma süresi gibi faktörlerden dolayı oluşan yatkınlıklar
Tükenmişlik Sendromu Hakkında Sık Sorulan Sorular
Şimdi gelin, tükenmişlik sendromu hakkında sık sorulan bazı sorulara açıklık getirelim:
Tükenmişlik Sendromu Kimlerde Görülür?
Bahsettiğimiz gibi, tükenmişlik sendromu genellikle iş hayatıyla ilişkilendirilir. Aşırı iş yükü ve tükenmişlik arasında direkt bir bağlantı vardır. Ama sadece iş hayatında görülmek zorunda değildir.
Bu sendromun iş hayatı ile bağlantılı olmasının en büyük nedeni, çoğu kişinin hayatının büyük bir kısmının işle ya da işte geçmesi. Ancak sürekli olarak yüksek düzeyde strese maruz kalan herkes tükenmişlik yaşayabilir.
Örneğin:
- Özellikle yüksek stresli ortamlarda çalışanlar daha yatkın olabilir. Örnek vermemiz gerekirse ilk yardım ekipleri, acil sağlık çalışanları, güvenlik güçleri ve fazla mesai yapan kurumsal çalışanları örnek verebiliriz.
- Birine bakma ve ilgilenme sorumluluğu da tükenmişlik hissi açısından risk faktörü olabilir. Örneğin çocuk büyütmek ebeveynlik için bir stres kaynağı olabilir, veya kronik hastalığı olan bir bireye bakım veren kişilerde de görülebilir.
- Günlük hayattaki stresörlerin birleşmesi de tetikleyici olabilir. Hayat şartlarında ani yoğunlaşmalar ve büyük değişiklikler bu açıdan etkilidir. Yeni doğum yapmış çalışan bir anneyi burada örnek gösterebiliriz.
Tükenmişlik Sendromu Ne Kadar Sürer?
Bu sorunun cevabı, büyük ölçüde bireye bağlıdır. İş koşullarının ve altında olunan mental stresin ağırlığına, bireyin mental kapasitesine ve kişilik özelliklerine, ne kadar çabuk yardıma başvurduğuna göre belirtilerin yaşanma süresi değişiklik gösterebilir.
Tükenmişlik Sendromu Evreleri Nelerdir?
Tükenmişlik sendromu dört evreden oluşur:
- İlk evre bireyin sorumluluklarını yerine getirebilmek için kendini psikolojik ve fiziksel olarak fazladan zorlamasıyla başlar.
- Sorumluluklar bireyi zaman içerisinde yormaya ve yıpratmaya başladığında ikinci evreye geçilir. Burada birey, harcadığı emeklerin ve zamanın boşa olduğunu düşünerek umutsuzluk ve mutsuzluk hissine kapılabilir.
- Yaşanılan bu duygusal buhran bireyi üçüncü evreye taşır. Yaşadığı negatif durumları artık hiç bir zaman değiştiremeyeceği düşüncesine kapılır. Mutsuzluk, yorgunluk ve umutsuzluk hislerini çok yoğun şekilde yaşamaya başlar ve içine kapanır.
- Son evre apati evresi olarak adlandırılır. Birey artık çevresindeki olaylara karşı tepkisiz kalır. Ne geçmişi ne de geleceğiyle ilgili bir inancı kalmadığından pasif bir hâle bürünür. Bu durum zaman içerisinde hem sosyal ilişkilerinde hem iş hayatında istenmeyen durumlarla karşılaşılmasına sebebiyet verebilir.
Tükenmişlik Sendromuna Ne İyi Gelir?
Psikoterapi seansları, stres yönetimi teknikleri, yoga ve meditasyon bu süreçte bireyi iyi hissettirebilir. Düzenli egzersizler yapmak, kaliteli bir uyku rutini oluşturmak ve sağlıklı beslenmek de etkili faktörler arasındadır.
Birey ayrıca sosyal destek alabilir ve iş yükünü dengelemek için gerektiğinde başkalarından yardım isteyerek tükenmişlik sendromunu atlatabilir.
Tükenmişlik Sendromu Yaşayan Birine Nasıl Davranılmalı?
Tükenmişlik sendromu yaşayan bir bireyle empati kurabilmek, ona anlayış göstererek destek sağlayabilmek önemlidir. Her bireyin farklı olduğunu ve tükenmişlik sendromuyla başa çıkma şekillerinin de farklılıklar gösterebileceğini hatırlamak gerekir.
Bu nedenle bireyi profesyonel destek almaya teşvik etmek fayda sağlayabilir.
Tükenmişlik Sendromu Testi Var mı?
Tükenmişlik sendromu bir hastalık olarak tanımlanmaz ve bu sebeple resmi bir tükenmişlik sendromu testi de bulunmaz.
Ruh sağlığı uzmanları tarafından yapılan muayene ve görüşmeler sonrası, tükenmişlik sendromu şüphesi oluştuğu takdirde Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI) uygulanarak tanı konabilir.
Tükenmişlik Riskinin Yüksek Olduğu İşlerin Ortak Noktası Nedir?
Tükenmişlik sendromu riski, bireylere aşırı iş yüklenmesiyle oluşabilir. Özellikle işyerinde etik olmayan, baskıcı ve kural dışı davranışlara sıklıkla maruz kalmak tükenmişlik sendromu riskini artıran etkenlerdir.
Tükenmişlik Sendromu Kendiliğinden Geçer mi?
Tükenmişlik veya bitkinlik sendromu, kendiliğinden geçen bir durum olmayabilir. Özellikle de bireyin deneyimlediği belirtilerin ağırlığına göre profesyonel desteğe yönelmek en iyi seçenek olabilir.
Tükenmişlik Sendromu Tedavi Edilebilecek Bir Durum mu?
Tükenmişlik sendromu profesyonel destekle birlikte tedavi edilebilir. Uzmanlar psikolojik değerlendirme, ruh sağlığı desteği ve belirti kontrolü ile bireye ihtiyaç duyduğu yardımı sağlayabilir. Böylece sosyal ve profesyonel hayatta ilgi, enerji ve verimlilik artışı hissedilebilir.
Psikolojik Çöküş Nedir?
Psikolojik çöküş, bireyin kimliğini kaybetmeye başladığını düşünmesine yol açan zihinsel ve fiziksel bir tükeniştir. Birey bu süreçte kariyerinden, arkadaşlıklarından veya aile etkileşimlerinden eskisi kadar keyif alamamaya başlar.
Bende Tükenmişlik Sendromu Var mı?
Hastalık olarak tanımlanmadığı için, resmi olarak alabileceğiniz “tükenmişlik sendromu testi” tarzı bir tanı ölçeği yok.
Ancak yukarıda saydığımız potansiyel belirtilerden gözlemliyorsanız, büyük ölçüde bıkmışlık ve motivasyon düşüklüğü hissediyorsanız, vakit kaybetmeden profesyonel yardıma başvurmanızı ve bir uzmanla görüşmenizi öneririz.
Bu probleme karşı profesyonel mental sağlık desteği için Heltia uygulamasını indirebilir, tükenmişlik sendromu başta olmak üzere her konuda online terapi alarak iyileşme sürecinize başlayabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Haklı Olma Mücadelesi Vermek Bizi Nasıl Etkiliyor?” ve “Kendini Sabote Etmek: Nedir, Neden Olur, Nasıl Bırakılır?” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
