Yaşamın her alanında birçok işle uğraşmak zorunda kalıyoruz. Sosyal hayattaki konumumuza göre evrakların yetişmesi, yemeklerin pişmesi, ödevlerin yapılması, sınavların kazanılması gibi pek çok işi başarıyla sonuçlandırmaya çalışıyoruz. Daha iyi olabilmeyi hayal ediyor, kurduğumuz hayallerin gerçeğe dönüşmesi için elimizden geleni yapıyoruz. Bütün bunlara rağmen günlerce uğraştığımız bir iş, bizi tatmin etmeyebiliyor. Sevilmek ve kabul görmek için her zaman başarılı olmamız gerektiği hissi tetikte bekliyor ve başarısız olmak en büyük kâbusumuz hâline gelebiliyor.
Peki, siz de hiç elinizden gelenin daha fazlasını yapmanız gerektiğini ya da ne kadar uğraşsanız da yeterli olmadığını düşündünüz mü? Bu soruya cevabınız "Evet" ise mükemmeliyetçilik hakkında hazırladığımız bu yazıyı incelemeniz faydalı olabilir.
Mükemmeliyetçilik Nedir?
Mükemmeliyetçilik; mükemmel olana ulaşmanın mümkün olduğu ve ona ulaşılması gerektiği fikrinden beslenen, duygu ile düşünceleri kapsayan davranışlar bütünüdür.
- Mükemmeliyetçi kişi, kendisine ulaşılması mümkün olmayan ve pek çok kişiye gerçekçi gelmeyen hedefler koyar.
- Yaptığı işler onun için hiçbir zaman "en iyi" olmadığı için de daima hüsrana uğrar.
- Mükemmeliyetçi bir insan, kusursuz olmanın peşinde olduğundan gösterdiği çabalar onu tahmin etmeye yetmez.
Mükemmeliyetçilik Çeşitleri Nelerdir?
Mükemmeliyetçiliğin normal ve nevrotik türleri bulunur.
Normal Mükemmeliyetçilik: Normal mükemmeliyetçi kişiler, ulaşılması mümkün olan hedefler belirlerler ve kendilerini başarıları üzerinden tanımlamazlar. Başarılı olmak ve mükemmele ulaşmak için uğraşırken dengeli düşünebilirler. Aslında içten içe mükemmel diye bir şey olmadığını bilirler, ama ellerinden gelenin en iyisini yapmak için olabildiğince çaba gösterirler. Çalışma sürecinden keyif alırlar.
Nevrotik Mükemmeliyetçilik: Nevrotik mükemmeliyetçi kişiler, çalışma sürecinden haz almazlar ve gerçekçi olmayan standartları bulunur. Hatasız olmaya odaklanırlar ve başarısız olmaktan korkarlar. Olumsuz durumlardan uzak durmaya çalışırlar. Siyah ya da beyaz, ya hep ya hiç gibi keskin sınırları olan düşüncelere sahiplerdir. Başarısız olma duygusundan kaçmak için işleri ertelediklerinden vaktinde bitiremezler ve kendilerine karşı çok sert eleştiriler yaparlar.
Psikolojide mükemmeliyetçilik, birçok sorunla bir arada görülebilir. Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğuna sahip kişilerde yüksek oranda görülür. Mükemmeliyetçilik tedavisi için tanımlanmış bir ilaç bulunmaz. Mükemmeliyetçilik terapisi olarak adlandırılan özel bir terapi yöntemi de bulunmamakla birlikte mükemmeliyetçilik takıntısı, Bilişsel Davranışçı Terapiye yanıt verebilen psikolojik sorunlar arasında yer alır.
Mükemmeliyetçilik Belirtileri Nelerdir?
Kusursuz olabileceklerini düşünen ve bunun için uğraşan mükemmeliyetçi kişiler, sonuç odaklı oldukları için süreçten keyif alamazlar. Süreç boyunca gösterdikleri emek ve çaba, eğer sonuç olumsuzsa onlar için hiçbir anlam ifade etmez.
Tüm bunların yanında mükemmeliyetçi insan özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
- Aşırı planlı olma
- Karar vermekte güçlük çekme
- Erteleme
- Tekrarlama, sürekli kontrol etme
- Düzeltme, sıralama
- Eleştirilere tahammülsüzlük
- Yapılan işlerden tatmin olmama
- Sürekli onay alma ihtiyacı
- Sabit fikirli olma
- Başarılardan çok başarısızlıklara odaklanma
Mükemmeliyetçi insanların özellikleri arasında;
- Kendini her zaman yetersiz hissetme,
- Ekip çalışmalarında zorluk çekme,
- Başarısız olma ve hata yapma korkusu,
- Sürekli olumsuz düşünme ve olumsuza odaklanma,
- Her şeyin en iyisini yapmak gerektiği düşüncesi,
- Mükemmel yapamayacağı etkinliklerden uzak durma,
- Onaylanma, kabul edilme ve sevgi ihtiyacı yer alır.
Mükemmeliyetçiliğin Altında Yatan Etkenler Nelerdir?
Mükemmeliyetçilik çoğunlukla çocukluktan gelen sebepler dolayısıyla ortaya çıkan bir tutumdur.
- Sadece başarılı olduğunda ailesinden sevgi gören ve sevilmediğini düşünerek büyüyen çocuklar, ihtiyaç duydukları sevgiye ulaşabilmek için yetişkinlik döneminde mükemmeliyetçi eğilimler gösterebilirler.
- Çocukluk döneminde maruz kalınan travmalar da mükemmeliyetçiliğe zemin hazırlayabilir.
- Mükemmeliyetçi anne baba tutumu, çocuğun bir yetişkin hâline geldiğinde mükemmeliyetçi davranışlar sergilemesine neden olabilir.
- Ailesinin yüksek beklentilerini karşılamak zorunda olduğunu hisseden çocuk, başarısızlık korkusuyla mükemmeliyetçi bir tutum sergilemeye başlayabilir.
- Çocukluğunda güvenli bir bağlanma yaşamayan yetişkinlerde de mükemmeliyetçilik görülebilir.
Buraya kadar yetişkinlik çağında mükemmeliyetçi tutumlar sergileyen bireylerin çocukluk döneminde nelere maruz kalabileceğinden bahsettik. Bu noktada biraz da mükemmeliyetçi anne baba özelliklerine değinmek faydalı olabilir:
- Geçmişte gerçekleştiremedikleri hayalleri çocuklarının gerçekleştirmesini isterler.
- Çocuklarının "mükemmel" olmasını isterler.
- Sosyal, akademik, sportif alanlarda çocuklarının çok iyi olmasını beklerler.
- Başarılı olmanın normal bir durum olduğunu düşündükleri için çocukları başarılı olduğunda onları takdir etmezler.
- Çocuklarına hata yapma hakkı tanımazlar.
- Başarısızlığı sert bir dille eleştirirler.
- Çocuklarını başka çocuklarla kıyaslayıp sürekli çocuklarında kusur bulurlar ve onları başarılı olduklarında severler.
- Çocuklarının düzenli ve titiz olmasını beklerler.
- Özel dersler ve eğitimlerle çocuklarının mükemmel bir hâle gelmesi için çaba gösterirler.
Anne ve babanın bu beklentileri nedeniyle çocuklar; özgüveni düşük, hata yapmaktan korkan, daima bir iç çatışma yaşayan bireyler hâline gelebilirler. Anne babasının beklentilerini karşılayabilmek için sürekli çalışan çocuk, başarısız olduğunda büyük bir hayal kırıklığı yaşar. Aynı zamanda anne babasını örnek olan çocuk da mükemmeliyetçi anne babasına benzemeye çalışabilir.
Mükemmeliyetçi Olmak Hayatı Nasıl Etkiler?
Hedefe yönelik, süreçten keyif alınabilen ve olumlu sonuçlara odaklanan normal mükemmeliyetçilik; başarıya ulaşmanıza yardım edebilir. Sağlıksız bir hâle gelen mükemmeliyetçilik takıntısı ise hayatınızı olumsuz etkileyebilir. Bu olumsuzlukları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Sosyal hayatınızı sınırlandırabilir.
- Başarısız olma korkusu bir kaygı bozukluğuna, atikifobiye dönüşebilir.
- Başarısızlık korkusu nedeniyle yeni şeyler denemekten kaçınabilirsiniz.
- Duygusal olarak stresli ve gergin hissetmenize; fiziksel olarak ise mide sorunları, migren tipi baş ağrısı ve uykusuzluk gibi sorunlar yaşamanıza sebep olabilir.
- Küçük hatalar yüzünden pes edebilirsiniz.
- Bir işe başlamakta güçlük çekebilir ve işi bitirmekte zorlanabilirsiniz.
- Başkalarını değiştirme ihtiyacı hissedebilirsiniz.
- Sonuç odaklı olduğunuz için bir işi yapma sürecinin keyfini ve o süreçte öğrenilenlerin değerini görmezden gelebilirsiniz.
Mükemmeliyetçilik, yetersizlik ve çaresizlik gibi olumsuz duygularla başa çıkmayı zorlaştırabilir. Ayrıca birçok psikolojik rahatsızlığa eşlik de edebilir. Bu psikolojik sorunlar arasında en yaygın olanları ise genelde kontrol edilemeyen, yoğun kaygı duygusu ile ilişkilidir.
Mükemmeliyetçilik ve Kaygı Duygusu Arasındaki İlişki
Mükemmeliyetçi kişinin kendisine ulaşması mümkün olmayan hedefler belirlediğinden bahsetmiştik. Birey, bu hedeflerin zorluğu ve kendisini sabote eden düşünceler nedeniyle sürekli endişeli hisseder. Hataya asla tahammül göstermeyen ve kendini başarıları üzerinden tanımlayan mükemmeliyetçi kişilik yapısı, stres ve kaygı düzeyinin artmasına neden olabilir.
Kontrolden çıkan kaygı duygusu sebebiyle kaygı bozuklukları, fobiler oluşabilir. Stresi ve olumsuz duyguları yönetmekte zorlanan bireylerde depresyon belirtileri görülebilir.
Kaygı duygusu ile başa çıkmak için ne tür kaynakları kullanabileceğiniz görmek isterseniz "Yoğun Kaygı ile Başa Çıkma Rehberi" yazımızı inceleyebilirsiniz. Ayrıca Heltia üzerinden alanında uzman kişilerden mental sağlık, beslenme ve fiziksel sağlık alanlarında destek de alabilirsiniz.
Mükemmeliyetçilik ve Yetersizlik Duygusu Arasındaki İlişki
Çocukluğunda sürekli eleştirilen ve yeteri kadar takdir edilmeyen bireyin hissettiği yetersizlik duygusu, geleceğini de etkisi altına alabilir. Çocukluğunda görmediği kabul ve onay ihtiyacını, mükemmel olmayı arzulayarak gidermeye çalışır. Ancak mükemmeliyetçi olmak, kişinin yaptığı işin sonucuna odaklanmasına neden olur. Eğer sonuç istenildiği gibi değilse kendisini başarısız olarak adlandırır. Başarısızlık durumlarında kendisini insafsızca eleştiren kişi, küçük hataları da çok fazla düşünür ve büyütür. Elinden gelenin en iyisini yapmakla yetinmeyen ve daha fazlasını yapmayı amaçlayan kişi, bunu gerçekleştiremediğinde yetersizlik duygusuna kapılabilir.
Mükemmeliyetçiliği Yenmenin Yolları Nelerdir?
Yaşamı güçleştiren mükemmeliyetçiliği yenebilmek için uygulayabileceğiniz bazı yöntemler bulunur. Mükemmeliyetçilikle başa çıkabilmek için ilk olarak bu durumu fark etmeniz ve kabullenmeniz gerekir. Bu noktada kendinizde gözlediğiniz mükemmeliyetçi tutumların nedenlerini ve sonuçlarını öğrenmek için ruh sağlığı uzmanından desteği alabilirsiniz.
"Mükemmeliyetçilik nasıl yenilir?" sorusuna yanıt olarak verebileceğimiz bu ipuçlarına da dikkat ederek bu davranış örüntüsünden uzaklaşabilirsiniz:
- Gerçekçi hedefler belirleyin: Gerçekçi ve ulaşılabilir hedefler belirlediğiniz zaman mükemmel olmayan sonuçların, beklentilerinizdeki kadar kötü olmadığını fark edebilirsiniz.
- Belirli bir zaman aralığında çalışın: Mükemmele ulaşamadığını düşündüğünüz için bir türlü bitiremediğiniz işleri yönetebilmek amacıyla kendinize zaman sınırı koyarak çalışabilirsiniz. Böylece bir sonraki işinizi de ertelemek zorunda kalmazsınız.
- İşlerinizi küçük parçalara ayırın: Sizi zorlayan işlerin tamamını bir anda bitirmek yerine küçük parçalara ayırabilir, tamamladığınız her parçanın ardından kendinizi ödüllendirebilirsiniz.
- Kendinize şefkat gösterin: Hata yapmanın ve başarısız olmanın da insana ait durumlar olduğunu kabul ederseniz kendinizi acımasızca eleştirmek yerine hatalardan ders almaya başlayabilirsiniz.
- Eleştirileri kabul edin: Aldığınız eleştirilerle baş etmeyi öğrendiğinizde, eleştirildiğiniz zaman bunu kendinizi geliştirme fırsatı olarak görebilirsiniz. Böylece o hatayı bir daha tekrarlayarak vakit kaybetmeyeceğinizi fark edebilirsiniz.
Mükemmeliyetçi kişilik özelliklerine sahipseniz, bunun zorluklarıyla tek başınıza yüzleşmek zorunda değilsiniz. Heltia uygulamasını indirerek ihtiyacınız olan online terapiyi alabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Yetişkinlerde Ayrılma Anksiyetesi Neden Olur?” ve “Takıntılardan Kurtulmaya Yardımcı 6 Yöntem” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
