Hayal edin: Çok yorgunsunuz, büyük bir dinlenme aşkı ve ihtiyacı ile yatağa uzandınız. O anda aklınıza bir şey geldi. Siz bir yandan uyumak istersen bir yandan zihninizde konular birikmeye başladı. Bir baktınız, sohbet sohbeti açıyor ve kafanızın içi, gürültüsünden kendi sesinizi duyamadığınız bir mekana dönmüş!
Tanıdık geldi mi?
İşte sizi gece vakti kendinizi uykunun kollarına bırakmaktan alıkoyan, bir kitabın aynı sayfasını defalarca okumanıza yol açabilen bu durumun adı, aşırı düşünme.
Bu yazıda aşırı düşünme hastalığı nedir ve hangi belirtileri gösterir ele alacağız, aşırı düşünmeyi durdurmak için ipuçları paylaşacağız. Haydi başlayalım 👇🏻
Aşırı Düşünme Nedir?
Aşırı düşünmek olarak tarif edilen durum, aynı düşünce veya durumun üzerinden tekrar tekrar geçmek demektir. Zihninizde sürekli hayatınızın bir kısmı, bazı olaylar ve düşünceler, gelecekte olabilecekler hakkındaki fikirler yanıp söner.
Aşırı düşünme bağımlılığı içerisinde olan kişiler:
- Genellikle ya geçmiş hakkında derin düşüncelere dalarlar ya da gelecek hakkında endişelenirler. Bu da kaygı duygusunu hayatlarının merkezine taşıyabilir.
- Kendilerini bir tuzağın içerisine sıkışmış gibi hissedebilirler. Üzerine saatlerce düşünmelerine rağmen değiştiremedikleri geçmiş ve bir türlü tahmin edemedikleri gelecek, kendilerini daha kötü hissetmelerine yol açabilir.
- Bir karar ya da olay üzerine düşünmek için harcadıkları zaman ve dikkat, diğer işlerini aksatmalarına yol açabilir. Bu da aslında bir kısır döngüye sebebiyet verebilir, çünkü şimdi de görevi zamanında tamamlayamayacakları için kaygılanabilirler.
- Çok basit işleri tamamlamakta zorlanabilirler. Çünkü sürekli düşünmek demek, sürekli bilişsel faaliyette bulunmak demektir. Bu da zihni yorar ve aslında oldukça basit görünen görevlerin bile zorlayıcı gelmesine yol açabilir.
- Odaklanmakta zorlanabilirler. Düşüncelerini uzaklaştıramadıkları için konsantre olamazlar ve bu da performanslarını düşürebilir.
Aşırı Düşünme Belirtileri Nelerdir?
Aşırı düşünmenin kendisini nasıl gösterdiğini anlamak için, öncelikle önemli bir ayrım yapalım. Aşırı düşünmeyi; gün içerisinde yaşananlar sebebiyle endişelenmek, bir stres faktörü karşısında bir süre için düşüncelere dalmakla karıştırmamak gerekiyor.
Tabii ki karşılaştığınız bazı durumlar zihninizi bir süre için meşgul edebilir. Örneğin, yaklaşan bir sunum ya da toplantı tarihi sebebiyle çok öncesinden bu konu hakkında düşünmeye başlayabilirsiniz. Bu tarz durumlarda çok düşünmek ve endişelenmek herkesin yaşadığı, normal durumlar.
Ancak eğer siz de:
- Sürekli olarak geçmişte dolaşıyor, “eğer” ve “ keşke” cümleleri kuruyor, pişmanlıkları ve olayları yeniden ve yeniden inceliyorsanız,
- Geleceğe dair bir konunun her ayrıntısı üzerine düşünüyor, farklı senaryolar kurguluyorsanız,
- Düşünmekten uyuyamıyor ve/veya iştah sorunları yaşıyorsanız,
- Önemli konularda karar verirken zorlanıyorsanız,
- Utandığınız, üzüldüğünüz anları tekrar tekrar zihninizde canlandırıyorsanız,
- Biriyle yaşadığınız bir diyalog üzerine detaylı incelemeler yapıyorsanız,
- Kaygılandığınız şeylere çözüm üretebilmek yerine nedenlerine takılıyorsanız,
- Mesajlarınızı ve maillerinizi sık sık kontrol ediyorsanız,
- Kendi kendinize konuşarak geçmişte kalan ya da gelecekte olabilecek diyalogları canlandırıyorsanız, aşırı düşünüyor olabilirsiniz.
Kısacası, yaşadığınız düşünceler zihninizi rahat bırakmıyorsa, aklınızdan geçenler gün içerisinde yapmanız gerekenlere engel oluyor ve hayatınızı aksatıyorsa, işte bu aşırı düşünme moduna geçtiğiniz anlamına gelebilir.
Aşırı Düşünmenin Zararları Nelerdir?
Genel olarak aşırı düşünme;
- Sürekli kaygılı hissetmenize ve depresif düşüncelere,
- İştah ve uyku sorunlarına,
- Zihinsel ve buna bağlı olarak bedensel yorgunluğa,
- İletişim sorunlarına,
- Gerçeklik algısının bozulmasına,
- İş ve akademik hayatta performans sorunlarına,
- Oluşan semptomlara bağlı gelişen depresyon, kaygı bozuklukları gibi farklı psikolojik rahatsızlıklara yol açabilir.
Ayrıca, araştırmalar aşırı düşünmenin ve olumsuz düşüncelere takılı kalmanın depresif belirtileri artırabileceğini ve mental sağlığı bozabileceğini gösteriyor. Bu davranış örüntüsünün var olan psikolojik sorunları kötüleştirebileceğine de değiniliyor.
Aşırı Düşünmek Neden Olur?
Aşırı düşünmek aslında zihnimize mantıklı gelen bir durum. Çünkü insan zihni, en kötüsünü düşünmek üzere evrimleşmiştir. Bunun nedeni ise hayatta kalmaya odaklanmakla alakalı. Atalarımız sürekli olumsuzu düşünüp tetikte oldukları için tehlikeleri atlatmayı başarmış olabilirler. Bu nedenle, modern dünyada her an karşımıza çıkabilecek yırtıcılar olmamasına rağmen, kendimizi olumsuzu düşünmekten alıkoyamıyoruz.
Ruminasyon olarak da bilinen zihinsel geviş getirme, yani aynı düşünceleri tekrar tekrar gözden geçirme aslında yaşananlardan ders çalışmaya çıkarmamızla da alakalı. Yani normalde bir olayı analiz etmek ve bu analizden elde edilen verileri ileride kullanılabilecek bir şekilde depolamak aslında oldukça mantıklı. Bu yine atalarımızdan gelen bir alışkanlık. Bir kere bir yırtıcıdan sağ kurtulmayı başaran bir insan, sakinleştikten sonra tüm olayı gözden geçirip bu bilgileri kullanılmak üzere saklayabilir. İşte zihnimiz, bizi bu hayatta kalma stratejisi ile kandırarak çok düşünmenin “iyi bir şey” olabileceğine ikna edebilir.
Şimdi gelelim, aşırı düşünmeyi engellemek için neler yapılabileceğine…
Aşırı Düşünme Nasıl Geçer?
Siz de aşırı düşünme yaşadığınızı düşünüyorsanız, aşağıdaki pratiklerden faydalanarak bu duruma karşı gelmeyi deneyebilirsiniz:
1. Kaygı Kısırdöngüsünden Uzaklaşın
“Aşırı düşünmekten nasıl kurtulurum?” diye merak ediyorsanız, ilk yapmanız gereken aşırı düşünme ve kaygı arasındaki döngü hakkında farkındalık kazanmak.
Duygularımızı genellikle düşüncelerimiz oluşturur. Yaşadıklarımızı olumsuz yönleriyle ele almaya daha meyilli bir zihin yapımız olduğu için de olayları, diyalogları olduğundan daha karmaşık bir hale getirebilir ve olumsuz düşüncelere sebebiyet verebiliriz.
İşte tam da bu durum, kişide aşırı düşünme ve kaygılanma arasında bir kısırdöngü yaratır. En basit düşüncelerden bile doğabilir, bir çığ gibi büyüyen ve gerçeklikten uzaklaşabilen düşünceler sizi zamanla tutsak edebilir. Oysaki genellikle düşündüklerimiz gerçeği tam olarak yansıtmaz.
- İçgüdüsel olarak kafanızda olumsuz senaryo kuruyor olabileceğinizi,
- Her zaman ilk düşüncenizin gerçek olmayabileceğini,
- Kaygılanmaya başlamadan önce durumu tekrar değerlendirmeyi aklınıza getirmeyi unutmayın.
2. Objektifliğe Odaklanın
Kendi önyargılarınızla, alışık olduğunuz düşünce kalıplarıyla değil; durumu olduğu gibi, görünen ve belli olan gerçeklerle birlikte değerlendirmeniz bunun bir sonraki adımı. Düşüncelerinizi objektifleştirmeyi öğrenebilirseniz, yaşamı gerçekten olduğu gibi kabullenebilirseniz aşırı düşünme eğiliminiz ve bunun getirdiği kaygı ciddi şekilde azalabilir. Zihninizi kaplayan, faydasız düşünce selinden kurtularak derin bir nefes alabilirsiniz.
Bunu hemen ve her zaman yapmak kolay olmayabilir. Ancak ‘aşırı düşünme modu’na geçtiğinizi fark etmeye başladıkça bundan bilinçli olarak uzaklaşmak zamanla kolaylaşacaktır.
3. Tepki Vermeden Önce Durup Düşünün
Burada hem başkalarına verdiğiniz tepkiyi hem de kendi içinizde yaşadığınız, bir düşünce sonrasında hissettiğiniz duyguları kast ediyoruz.
Kesin bu böyle” gibi yargılar, “ya bu böyleyse” gibi varsayımlar sonucunda hemen hareket etmeyin. Durup her şeyi etraflıca tartın, kendinize farkındalık oluşturacak ve durumu gerçek haliyle görmenizi sağlayacak fırsat verin.
4. Dikkatinizi Başka Yerlere Yöneltin
Şöyle ki, farkındalık kazansanız bile aşırı düşünmekten kurtulamadığınız zamanlar mutlaka olacaktır. Özellikle böyle bir alışkanlığınız varsa fark etmek ve kırmakta zorlanabilirsiniz.
Böyle durumlarda:
- Sevdiklerinizle vakit geçirmeyi,
- Hobilerinize zaman ayırmayı,
- Ortamınızı değiştirmeyi,
- Meditasyon gibi bilinçli farkındalık egzersizleri yapmayı deneyebilirsiniz.
Böylelikle geçmiş, gelecek veya kafanızdaki varsayımlar hakkında sürekli düşünmek yerine sizi daha mutlu ve huzurlu hissettirecek aktivitelere enerji yöneltmiş olursunuz. Bu da sizi düşünme ve kaygılanma döngüsünden koparmaya yardımcı olabilir.
5. Uzman Yardımına Başvurun
Eğer ne yaparsanız yapın aşırı düşünmeyi bırakamıyor, kendinizi “Aşırı düşünme nasıl engellenir?” diye soruyorken buluyorsanız, profesyonel destek alabilirsiniz.
Heltia uygulaması üzerinden yetkin uzmanlarla görüşerek hem ruminasyon problemini kontrol edebilir, hem de belirtileriyle daha iyi başa çıkmayı öğrenebilirsiniz. Böylelikle gündelik hayatınızda daha iyi hisseder ve iyileşme sürecinize başlamış olursunuz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Williams Sendromu Nedir?” ve “Anti Besin Nedir, Zararlı mıdır?” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
