Siz de market rafları önünde yok yere zaman harcıyor, hangi makarnayı ve hangi sosu alacağınız hakkında uzun süre düşünüyor musunuz? Alışveriş uygulamalarında saatler harcasanız da bir pantolonda karar kılamıyor musunuz?
“Karar vermekte zorlanıyorum, ne yapmalıyım?” diyorsanız, karar vermenin ve karar vermekte zorlanmanın doğasını gelin birlikte keşfedelim:
Karar Vermek Ne Anlama Gelir?
Karar vermek; iki veya daha fazla alternatif olduğunda hangisini seçeceğimizi bilebilmek, gerektiğinde de kendi seçeneklerimizi kendimiz oluşturarak bir yol haritası çizmek demektir.
Bazen iki farklı gömlek modeli arasından hangisini daha çok sevdiğimize, bazen de önümüzdeki alternatifleri net olarak göremediğimizde bile hayatın akışını ne yöne çevirmek istediğimize karar vermemiz gerekir.
Yani aslında karar verebilmek ve seçim yapabilmek, özgür iradenin en saf ifadesidir. Karar verme özgürlüğü, kaynaklarımız yeterli olduğu sürece, hayatımızı tam olarak kendi istediğimiz gibi şekillendirmemize yardımcı olur.
Karar Vermekte Zorlanma Nedenleri Neler Olabilir?
Özellikle önemli olan, hayatı yönlendiren kararları vermek çoğu kişi için zordur. Hatta bazen arkadaşımızla nerede buluşacağımızı seçmek bile bizim için yorucu olabilir.
Siz de “Karar vermekte zorluk çekiyorum” diyorsanız gelin, bu durumun potansiyel nedenlerini aşağıda birlikte inceleyelim 👇🏻
1. Karar Yorgunluğu
Karar yorgunluğu, üst üste karar vermek zorunda kalmanın yarattığı bilişsel yükten kaynaklanır.
- Gün boyunca ne kadar çok seçim yaparsanız, bunların her biri için beyniniz de o kadar zorlanmaya başlar. Böyle bir durumda da ya pervasız davranır, yani sonuçlarını düşünmeden hareket edersiniz ya da hiçbir şey yapmamayı, yani karar vermemeyi tercih edersiniz.
- Bu bilişsel yorgunluk, genel anlamda karar almayı zorlaştırabilir. Çünkü zihin bunu “yorucu” olarak etiketleyip kaçınmaya çalışabilir.
- Zihninizde yer edinen bu yorucu iş ile uğraşmamak için de kararları ertelemek isteyebilirsiniz. Ama tabii ki bu bir çözüm değildir. Bu nedenle de zamanla biriken seçenekler ve alınması gereken kararlar, mecburen tamamlamanız gereken bu görevin günü geldiğinde zihni çok daha fazla yorabilir. Bu da bilinçaltına işlenen “zorluk seviyesini” yükselterek durumu daha karmaşık bir hale getirebilir.
2. Seçeneklerin Çok Fazla Olması
İngiliz ve Amerikalı psikologlar William Edmund Hick ve Ray Hyman'ın adını taşıyan Hick Kanunu, diğer adıyla Hick-Hyman Yasasına göre:
- Bir kişinin karar vermesi gereken seçeneklerin sayısı ile karar verme süresi arasında logaritmik bir ilişki vardır. Seçenekler artıkça karar vermek çok zorlaşır ve bir noktadan sonra imkansızlaşabilir. Ayrıca seçeneklerin sunum şekilleri ile de karar verme süresi arasında bir ilişki vardır.
Bu kanunu açıklayan çok basit bir deney var: Süpermarkette yapılan bir deneyde iki farklı reçel tadım standı kullanılmış. Bu standlardan birine 24 diğerine ise sadece 6 farklı reçel konmuş. Gün boyunca standa uğrayan insanların seçimleri analiz edildiğinde, 24 seçenekli alandan geçenlerin %60'ının reçeli denediği ve %3'ünün satın aldığı görülmüş. 6 seçenekli olanda insanların %40'ından daha azı durmuş, ama neredeyse %30'u ürünleri satın almış.
3. Aşırı Düşünme Eğilimi
Elbette, hangi makarnayı alacağınız çok da düşünmenize gerek yok. Ancak taşınmak gibi daha büyük bir karar için detaylı analizler yapmak faydalı olabilir. Bu noktada ise aşırı düşünme moduna geçmek işleri zorlaştırabilir.
- Aşırı düşünme, size gerçekleşmesi mümkün olmayan ya da çok uzak bir ihtimal olan senaryolar hakkında fikir yürütmeye zorlayabilir.
- Ayrıca bir konu üzerine fazla düşünmek kaygıyı tetikleyebilir ve bu da karar verme mekanizmasının sağlıklı bir şekilde ilerlemesine engel olabilir.
- Bu durum, sizi olayla alakasız parametreleri incelemeye de yönlendirebilir. Verdiğiniz kararla ilgili başkalarının ne düşünebileceği üzerine fikirler yürütmek, kararı “sizin” olmaktan çıkarabilir.
4. Sorumluluktan Kaçma İsteği
Alacağınız bir kararın sonucu, bazen sizden başka birçok kişiyi etkileyebilir. Bunu bilmek de kararınızın sonuçlarından korkmanıza sebep olabilir, sizi karar vermekten alıkoyabilir.
Tabii ki kimse kötü bir karar sebebiyle başkalarının hayatlarını olumsuz etkilemek istemez, ama bazen bir adım atmaya mecbur kalırsınız. Eğer bu alanlarda kendinizi zayıf hissediyorsanız, hem karar vermekte zorlanabilir hem yaşanan olumsuzluklar için yoğun bir şekilde suçluluk duyabilirsiniz.
5. Belli Korkular
Kaybetmekten, belirsizliklerden, hata yapmaktan, vazgeçmekten, pişman olmaktan korkmak karar vermeyi zorlaştırabilir.
- Her şeyden önce bir karar vermek demek bir başka seçenekten vazgeçmek demek. Bu durumda da karar vermek zorlaşabilir. Çünkü genellikle kazanmanın verdiği sevinç, kaybetmenin yarattığı hayal kırıklığından daha azdır.
- Bu durum ayrıca birinin ödüllendirici deneyimleri veya fırsatları kaçırma olasılığı konusunda endişeli hissettiği bir bakış açısı olan FOMO, yani kaçırma korkusu kavramıyla ilişkili olabilir. Özellikle gelecekte pişmanlık duyacağınızdan korktuğunuz için mümkün olmasa bile bundan tamamen kaçınmaya çalışabilirsiniz. Yani karar vermeyi erteleyerek işleri kolaylaştırdığınızı zannedebilirsiniz.
- Genel olarak belirsizlik ne kadar çoksa, seçim yapmak da o kadar zor olur. Farklı seçeneklerinizin hangi olası sonuçlara yol açabileceğini bilememek veya bundan emin olamamak, bir karara varmanızı zorlaştırabilir.
- Benzer şekilde kararın sonuçları ne kadar ciddi ise karar vermek o denli zorlaşabilir. Çünkü bu durumda hem kaybedilebilecek şeyler artar, hem karar büyüdükçe ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlar ağırlaşır.
6. Ne İstediğini Bilememek ve Belirsizlik
Karar verme özgürlüğü, hayatınızı istediğiniz gibi şekillendirmenize yardımcı olur. Ama ne istediğinizi bilemediğinizde nasıl bir karara varmanız gerektiğini de anlayamazsınız.
Böyle bir durumda sonuçlarla yüzleşmek de sizin için zor olabilir. Karar tamamen size ait olmadığında yaşanan olumsuz sonuçlar için başkalarını suçlama eğiliminde olabilirsiniz. Hayatınızı kendiniz yönlendiremediğiniz için özsaygı ve özgüveniniz sarsılabilir.
7. Kişilik Özellikleri
Son olarak, kararsızlık sebepleri arasında şunu sayabiliriz: Doğal olarak kararsız insanlar da vardır. Aynı çevresel faktörlere maruz kalan insanlardan kimisi karar vermekte diğerlerinden daha çok zorlanabilir. Böyle bireyler küçücük kararlarla bile bazen patolojik derecede mücadele edebilirler ve bu onlar için büyük bir sorun olabilir.
- Olumsuz duygulara yatkın olma eğilimi olan nevrotiklik, hata yapmanın normalleştirilemediği mükemmeliyetçilik kararsızlığa yol açabilir.
- Belirsizliği tehdit edici bir olgu olarak yorumlayan ve hep en kötüsünü düşünmeye meyilli olan insanların da karar vermesi oldukça zordur.
- Kendine yeteri kadar güvenmeyen biri de doğuştan kararsız olabilir. Kendine inanmadığı için kararlarına da güvenemez ve hep yanlış olanı tercih edeceğini düşünebilir.
Eğer bu tip kararsızlıkları sık sık yaşıyorsanız Heltia uygulamasını indirebilir, yetkin uzmanlardan psikolojik destek alabilir ve kararsızlığın etkileriyle mücadele edebilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Neden Kötü Kararlar Veriyoruz?” ve “İş Hayatında Tükenmişlik Sendromu Nasıl Yenilir?” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Iyengar, S. S., & Lepper, M. R. (2000). When choice is demotivating: Can one desire too much of a good thing?. Journal of personality and social psychology, 79(6), 995.
The New York Times - Do You Suffer From Decision Fatigue?
