Tarih boyunca çeşitli nedenlerle bireylerin zihinsel ve bilişsel işlevlerinin değerlendirilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bunun birçok alanda profesyonel bir kullanımı olsa da, zekâyı güvenilir şekilde ölçtüğünü kabul edebileceğimiz, eğitimli ve deneyimli uzmanlar tarafından uygulanması ve yorumlanması gereken araçlara ihtiyaç varken ne yazık ki günümüzde böyle olmadığına şahit oluyoruz.
Ya güvenilirliğini yitirmiş ölçüm araçları kullanılmakta ya da bu konuda uzmanlığı olmayan kişiler uygulama yapmaktadır. Hatta bazı durumlarda internet ortamında dahi zeka testi soruları yayınlandığını görmekteyiz. Bu durumların hepsi, bir sebepten değerlendirmeye gelmiş bireyin doğru yönlendirilmesinin önünde engel oluşturmaktadır.
Bizler de bu yazımıza bireye fayda sağlayacak yönde zihinsel değerlendirme yapılmasının önemini anlatmaya zekâ kavramını tanımlayarak başlıyoruz.
Zeka Nedir?
Zekâ nicel açıdan bir IQ skoru olarak ifade ediliyor olsa da içinde birçok özgül beceri alanlarından oluşan oldukça geniş bir kavramdır. Birey hakkında alınacak kararlar ve yapılacak yönlendirmelerde tüm alt becerilerin uzman bir göz tarafından yorumlanabilmesi şarttır.
Tarihine baktığımızda ilk zekâ testlerinin ortaya çıkışının pratik alan uygulamaları sonucundaki gereksinimlere dayandığını görebiliriz. Bu aşamada bireyleri yalnızca tekil bir puanla birbirinden ayırmak hedefleniyordu. Fakat uzun yıllar içinde zekâ testleri çağdaşlaşmış ve sağlam kuramsal temellere dayandırılmıştır. Böylelikle, güncel ölçüm araçları aracılığıyla bireylerin zihinsel işlevleri farklı bilişsel görevler özelinde ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Yani aslında zekâyı tek bir puana indirgemek, örneğin bir üstün zeka testi sonucunda kişinin üstün zekalı olduğu kanısına direkt olarak varmak uygun olmaz.
Zeka Testleri ile Zihinsel Değerlendirme Neden Yapılır?
- Okul çağı çocuklarında akademik alanda yaşanan güçlükler, eğitim hızına ayak uyduramama, dikkatini odaklayamama, sosyal-duygusal sorunlar yaşama gibi sebeplerden zihinsel değerlendirmeye ihtiyaç duyulabilmektedir.
- Benzer şekilde çocuk ve ergenlerin kendi becerileri ve ilgilerine uygun eğitimin verilebilmesi amacıyla da başarılı olduğu alanların zihinsel değerlendirme araçları ile ölçümlenmesi gerekli ve önemlidir.
- Yetişkinler için de bazı psikopatolojilerin altında yatan sebepleri anlayabilmek adına zihinsel değerlendirme yapılmaya ihtiyaç duyulabilmektedir.
Zihinsel Değerlendirme Araçları Nelerdir?
Ülkemizde ve dünyada zihinsel değerlendirme açısından Wechsler Zeka Ölçeklerinin öncü olduğunu söyleyebiliriz. İlk formu 1939 yılında geliştirilmiş olan bu test yıllar içinde birçok kez değiştirilerek günümüz şartlarına uyarlanmış yani güncellenmiştir. Aynı şekilde testin yetişkinler için ve okul öncesi çocuklar için zekâ ölçeği olarak da farklı formları yine yıllar içerisinde geliştirilmiştir.
Ülkemizde bireyin eğitim olanaklarından kendi gelişimine uygun olacak şekilde yararlanabilmesi için zihinsel değerlendirmeye en sık okul çağı çocuklarında ve ergenlerde ihtiyaç duyulduğundan, yazımıza Wechsler Zeka Ölçeklerinin okul çağı çocuklarında kullanılan formlarını anlatarak devam edeceğiz:
Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği
6-16 yaş aralığındaki bireylere uygulanabilen Wechsler testlerinin Türkiye’ye girişi Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği-R (WÇZÖ-R) ile olmuştur. İngilizce kısaltmaları ile “WISC-R” olarak da isimlendirilen testin 1974 yılında geliştirildiği bilinmektedir.
Çocukların ve gençlerin büyüyüp geliştiği ortamların değişmesi, karşılaştıkları uyarıcıların zenginleşmesi bu güncelleme gereksiniminin en önemli sebeplerinden sayılabilir. Bu ihtiyaç sonucunda 2003 yılında WISC-IV (Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği-IV) geliştirilmiştir. “WISC-IV” zekâ testi yapısı, norm grubu ve sonuçların yorumlanması bakımından WISC-R formundan oldukça farklıdır. En önemli fark tabii ki güncel olmasıdır.
(NOT: Gerçek bir zihinsel değerlendirme sonucunda amaç IQ skoru elde etmek değildir. Zira bu pratikte hiçbir işinize yaramayacaktır. Aksine zeka testi yorumunda bireyin kuvvetli ve zayıf olduğu yönleri bilmek; zayıf olduğu yönleri nasıl geliştirebileceğini öğretmek, ilgisi de varsa başarılı olduğu yönlerini ileriye taşımak önemli olandır. Örneğin herhangi bir okula ya da işe kabul alırken kimse size IQ puanınızı sormaz. Onlar sizin beceri ve yeteneklerinizin neler olduğu ile ilgilenir. Çünkü biliyoruz ki, üstün yetenekli çocuklarda da tüm beceriler eş zamanlı bir gelişim göstermemektedir. Bazı beceriler diğerlerinden görece daha geride kalmaktadır.)
Ebeveynler Ne Yapmalı?
Herhangi bir sebepten çocuğunuzun zihinsel işlevlerinin değerlendirilmesine ihtiyaç duymuş olabilirsiniz. Bu belki öğretmenlerinin bir zeka test merkezine yönlendirmesi ile belki bir çocuk psikiyatristinin yönlendirmesi ile olmuş olabilir.
Değerlendirmenin neticesinde çocuğunuzun başarılı olduğu ve görece daha az başarılı olduğu alanlara yönelik kapsamlı denebilecek bir değerlendirme elde etmiş olacaksınız. Ayrıca (varsa) yaşadığı problemlerin bilişsel sebepleri hakkında bilgi edinebilecek, gelişimi için gerekli koşulları daha rahat oluşturabileceksiniz. Tüm bu sebeplerden ötürü zihinsel işlevlerin değerlendirilmesinde kullanılan test ve bu testi uygulayan uzman oldukça kritiktir.
Çocuğunuza zeka testi uygulayan uzman:
- Kullanacağı testi ve kendi yetkinlik alanını size belirtmeli.
- Uygulama öncesinde sizinle etkin iletişim kuruyor olmalı.
- Yine uygulamayı yapmadan önce kısa bir zamanını çocuğunuzla ilişki kurmaya ayırmalı.
- Uygulama sonunda çocuğunuzun güçlü ve zayıf yönleri hakkında detaylı ve kapsamlı bir yorum yapabilmeli.
- Size asla bir IQ puanı söylememeli.
- Ayrıca çocuğunuzu üstün, ortalama ya da ortalama altı gibi sınıflandırmıyor olmalı.
- Yönelttiğiniz tüm sorulara doyurucu yanıt verebilmeli.
Bu kriterler sağlanamadıysa da 1 yıl geçtikten sonra yeni bir değerlendirme yapılabileceğini unutmayınız.
Kendi zihinsel süreçlerinizi daha iyi anlamak ve destek almak için de Heltia uygulamasını kullanabilir, online terapi yoluyla ruh sağlığınız için profesyonel yardım alabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Glisemik İndeks Değerinin Beslenmedeki Önemi” ve “Göçmenlerin Yaşayabileceği 3 Sorun ve Tavsiyeler” adlı içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.