Çoğu kişi için zihnin dokunulmamış bölümlerini keşfetmek ve etkilerini görmek büyüleyici bir his olabilir. İnsan zihninin şaşırtıcı özelliklerinden biri de plasebo etkisidir. Peki, plasebo etkisiyle sırf öyle olduğuna inanarak bir şeyi gerçekleştirmek mümkün müdür?
Gelin, plasebo etkisinin nasıl ortaya çıktığını, insanlar üzerinde ne gibi etkilerinin olduğunu, faydalarını ve zararlarını birlikte inceleyelim.
Psikolojide Plasebo Etkisi Nedir?
Plasebo, Latincede "memnun edeceğim" anlamına gelir ve gerçek gibi görünen ancak hiçbir terapötik özelliği olmayan tedaviyi ifade eder. Yani plasebo etkisi, bireyin farmakolojik etkisi olmayan bir ilacın etkili olduğuna inanması sonucu iyileşmesi durumunda ortaya çıkan psikolojik bir etkidir. Yani aslında ortada bir tedavi olmadığı hâlde tedavi gördüğüne inanır, bu da iyileşmesine katkıda bulunabilir.
- Bir plasebo, şeker hapı, su veya tuzlu su hatta sahte bir tedavi prosedürü olabilir.
- Plasebolar genellikle bilim insanlarının yeni ilaçların etkilerini değerlendirmelerinde, tıbbi araştırmalarda ve klinik deneylerde kullanılır. Bu etki tıbbi ve psikolojik açılardan incelenebilir.
- Plasebonun özelliklerinden ziyade bireyin tedaviden fayda göreceğini düşünmesi, kendini daha iyi hissetme beklentisi burada tetikleyicidir. Bu durum inançların insan hayatındaki önemine de dikkat çeker.
Plasebolar bireyin nasıl hissettiğini etkileyebilir. Plaseboları içeren 150'den fazla klinik araştırma plaseboların hastalıklar üzerinde önemli bir klinik etkiye sahip olmadığını bulmuştur. Plasebo etkisinin hastalara bildirilen sonuçları, özellikle mide bulantısı ve ağrı algıları üzerinde küçük bir etkisi olduğunu gösterir.
Plasebo Etkisi Nasıl Çalışır?
Plasebo etkisinin nedenleri arasında telkin gücü, doktor ve hasta etkileşimi, klasik koşullanma gibi birçok faktörün olduğu söylenir.
Plasebo etkisi nasıl çalışır, plasebo etkisinin nedenleri nelerdir, birkaç faktör şöyle sıralanabilir:
1. Hormonal Tepkiler
Plasebo kullanımı, vücutta endorfin salınımını tetikler. Bu da kişinin o sırada kendisini daha iyi hissetmesinde ve ‘iyileştiği’ düşüncelerinin güçlenmesinde rol oynar.
Aynı zamanda plasebolar; endorfin, morfin ve diğer ağrı kesicilerle benzer bir yapıya sahiptir. Bunlar da beynin kendi doğal ağrı kesicisi gibi davranır.
2. Klasik Şartlandırma
Tedavinin işe yaramasını bekleyen ve yüksek motivasyona sahip bireylerde plasebo etkisi daha yüksek olabilir. Sözlü, davranışsal ve sosyal ipuçları bireyin ilacın etkisini gösterip göstermeyeceğine ilişkin beklentilerini etkileyebilir.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiye “Klasik Koşullanma ve Pavlov’un Köpeği” adlı yazımızdan ulaşabilirsiniz.
3. Beklentiler
Bazı durumlarda ise plasebo, istenen etkiyi uyandırana kadar gerçek bir tedaviyle eşleştirilebilir.
- Motive olmuş ve beklentiye girmiş bireylerde plasebo etkisi görülme olasılığı daha yüksektir.
- Çalışmaya katılmaktan dolayı kişide ilgi ve bakım alma hissi gelişebilir. Bu durum da fizyolojik olarak stres seviyelerini azaltabilir, vücudun kendi ağrı kesici kimyasallarını tetikleyebilir.
- Yeni bir tedaviye karşı umutlu olma hissi insanların iyiye gittiklerine dair işaretlere daha fazla, kötüye gittiklerine dair işaretlereyse daha az dikkat etmelerine yol açabilir.
- Güvenilen bir doktorun coşkuyla tedavi hakkında konuşmasını dinlemek bile verilen tepkileri etkileyebilir.
4. Genetik Faktörler
Genler insanların plasebo tedavilerine nasıl tepki vereceğini etkileyebilir. Bazı insanlar genetik olarak daha fazla tepki vermeye yatkındır.
5. Hastalığın Doğal Seyri
İnsanlar ilk kez bir doktora gittiklerinde veya klinik bir deneye başladıklarında semptomları istenen doğrultuda ilerlemeyebilir.
Ancak bir hastalığın doğal seyrindeyken semptomlar kendiliğinden azalabilir, zaman içerisinde rahatsızlık hafifleyebilir. Bu da ilacın ‘işe yaradığı’ algısı uyandırarak tedaviye olan inancı güçlendirebilir.
6. “Nocebo” Etkisi
Bazen plasebo etkisi beklenilenin tam zıttı sonuçlar da verebilir.
Plasebo etkisinin tam tersi olarak tanımlayabileceğimiz “nocebo” etkisi, bireyin müdaheleden zarar göreceğine olan inancını ifade eder. Yani kişi göreceği tedavinin olumsuz sonuçlar ortaya koyacağını düşündüğü için çekimser yaklaşır.
Olumsuz algılar ise olumlu algılardan çok daha hızlı oluştuğundan nocebo etkisinin klinik sonuçlar üzerinde plasebo etkisinden daha büyük bir etkiye sahip olabileceği araştırılmıştır.
Psikoloji Deneylerinde Plasebo Nasıl Kullanılır?
Psikoloji ve tıp deneylerinde sıklıkla kullanılan plasebo ilacının etik olup olmadığı tartışmalı bir konudur. Etik olmadığını savunanlar, gerçek bir tedavi varken işe yaramayan bir tedavi uygulayarak deneye katılanları kandırmanın uygun olmadığını söylerler. Diğer araştırmacılarsa çalışmalarında kullandıkları müdahalenin etkililiğinden emin olmak için plasebo uygulamasının gerekli olduğunu ileri sürerler.
Plasebo etkisi üzerine deney yapan araştırmacılar, birden fazla katılımcıdan oluşan bir plasebo grubunu kullanır. Daha sonra plasebo etkisini deney grubunun sonuçlarıyla karşılaştırırlar. Plasebo etkisi bazı insanlardaki semptomlar üzerinde kısa bir süreliğine de olsa olumlu veya olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Psikolojideki plasebo etkisinin çok büyük bir kısmı bireyin beklentilerine bağlıdır.
Plasebonun Faydaları Neler Olabilir?
“Plasebonun faydaları nelerdir?” sorusunu cevaplamak biraz karışık. Çünkü bahsettiğimiz gibi plasebo etkisinin kendi başına gerçekten “faydalı” olup olmadığı psikolojide hala tartışma konusu.
Ancak fiziksel ve psikolojik olarak yaratabildiği bazı etkiler şu şekilde olabilir:
1. Stres Miktarında Azalma
Belli bir rahatsızlık için tedavi alan kişiler, iyileşme süreçleri hakkında stres ve kaygı duyguları yaşayabilir. Bu da aslında rahatsızlığın kendisini daha da kötü etkileyen, iki sürecin birbirini tetiklediği bir döngü yaratabliir.
Plasebo etkisi deneyimlediklerinde ise bu kaygı doğal olarak azalabilir, ilaç yoluyla olmasa bile tedavi kolaylaşabilir.
2. Yeni İlaç Değerlendirme
Plasebonun yeni bir ilaç değerlendirilirken en büyük avantajı, beklentilerin sonuç üzerindeki etkisini zayıflatması veya ortadan kaldırmasıdır. Araştırmacılar belirli bir sonuç beklerlerse katılımcılara nasıl davranmaları gerektiği konusunda farkında olmadan ipuçları verebilirler. Bu da çalışmanın sonuçlarını etkileyebilir.
Bunu en aza indirmek için araştırmacılar bazen çift kör çalışma olarak bilinen bir çalışma yürütürler. Bu tür çalışmalarda, çalışmaya katılanlar ve araştırmacılar kimin plaseboyu kimin gerçek tedaviyi aldığını bilmezler. Araştırmacılar bu ince ön yargıların çalışmayı etkileme riskini en aza indirerek ilacın ve plasebonun etkilerini daha iyi gözlemleyebilirler.
3. Belirtilerde Gerileme
Üzerinde en çok çalışılan ve en güçlü plasebo etkisine sahip olan durumlardan biri, ağrının azaltılmasıdır.
- Bazı araştırmalar insanların plasebo hapı aldıktan sonra yaklaşık %30 ila %60 oranında ağrılarının azaldığını gösterir. Bu araştırmadan yaklaşık 10 yıl sonra yapılan başka bir inceleme benzer popülasyonlarda hem plaseboların hem tedavilerin benzer etkilere sahip olduğunu ortaya koyar.
- Buna göre plaseboların terapötik bir planın parçası olarak hastalara potansiyel fayda sağlayabileceği sonucuna varılabilir.
Ancak yine de iyileşme süreciniz için uzman yardımı almak, psikolojik ve fiziksel olarak iyi hissetmek için plasebo etkisine güvenmemek oldukça önemli. Siz de Heltia uygulamasını indirerek online terapi ve fiziksel sağlık danışmanlıkları alabilir, bütünsel sağlığınızı geliştirebilirsiniz. Ayrıca uygulama içerisindeki ücretsiz içerik kütüphanesinden de faydalanabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz “Antioksidan Tüketimi: ORAC Değeri Yüksek Besinler” ve “Psikolojik Testler Nelerdir, Neden Çözülür?” adlı içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.