Siz de “Onun için her şeyi yaparım”, “Ben o olmadan bir hiçim”, “İlişkimiz biterse hayatım biter” gibi cümleler kuruyor musunuz? O zaman sağlıksız bir ilişki özelliği olan duygusal bağımlılık deneyimliyor olabilirsiniz.
Bir insanın partneriyle kurduğu ilişki, genel hatlarıyla ‘bağlılık’ veya ‘bağımlılık’ olarak ikiye ayrılabilir. Sağlıksız bir durumda olup olmadığınızı daha kolay görebilmenize yardımcı olmak için ilişkilerde bağımlılık ve bağlılık kavramlarını açıkladık, bağlı ve bağımlı arasındaki farkı detaylandırdık, ilişkilerde bağımlılıktan kurtulma yolları için öneriler sunduk.
Psikolojide Bağlılık ve Bağımlılık
Bağlılık ve bağımlılık arasındaki farkları açıklamadan önce, iki konseptin de detaylı tanımını yapalım:
İlişkilerde Bağlılık Nedir?
“Bağlılık”, ilişkideki iki tarafın birbirine ve ilişkiye olan kendini adamışlığı olarak tanımlanabilir.
Bağlılık hissettikleri bir ilişkide bireyler:
- Uzun ve ciddi bir ilişki ister, ilişki hakkında birlikte karar alır.
- İlişkiyi her koşulda sürdürmek ister ve bunun için çaba gösterir.
- Birbirlerine sevgi ve saygı duyar, derin bir duygusal bağları olur.
- Birbirlerine sadık olur.
- Partnerini önceliklendirmek ve isteklerine saygı göstermekte sorun yaşamaz.
- Partnerinin yanında olmaya ve ona destek olmaya çalışır.
- Partneriyle sağlıklı iletişim kurabilir ve empati yapabilir.
- Anlaşamamazlık durumunda efektif çatışma yönetimi yapabilir ve partneriyle uzlaşmaya çalışır.
- Kendi başına kalmak, partnerinden bağımsız aktiviteler yapmak ve partnerine alan tanımakta zorlanmaz.
- Partneriyle zaman geçirince mutlu ve rahat hisseder.
Peki, Bağımlılık Nedir?
Duygusal ilişkilerde bağımlılık, kişinin ilişkiyi kendi kimliği haline getirmesi anlamına gelir. Partneri olmadan yaşayamayacağını hissettiği, sağlıksız boyuttaki bir bağlanma durumudur. Yani "Duygusal bağımlılık nedir?" diye sorulduğunda, bu da aklımıza ilk gelen madde bağımlılıklarına oldukça benzer bir durum aslında.
Bağımlılı ilişki belirtileri ve sebepleri arasında sosyal çevreden izole olma/etme, güven problemleri ve kıskançlık, duygusal manipülasyon, partneri kontrol etmeye çalışma, düşük özgüven ve öz saygı gibi yıkıcı problemler sayılabilir. Zaman geçtikçe de hem ilişkideki bireylere, hem de ilişkinin kendisine zarar veren bir durum olacaktır.
Birine bağımlı olmak ne demek diye sorulacak olursa; ilişkilerde bağımlılık, genellikle iki temel şekilde ortaya çıkar:
- Duygusal Bağımlılık: Kişinin kendisini partneriyle özdeşleştirdiği, onun sevgisi veya onayını almadan ‘eksik’ hissettiği bir durumdur. Duygu durumunu düzeltmesi için sürekli partnerine ihtiyacı vardır. Bunu hissetmek için sürekli partnerinin yanında olmak isteyebilir, ihtiyacı olan teselliyi alamadığında ise bazı yıkıcı duygusal bağımlılık belirtileri ortaya çıkabilir.
- Fiziksel Bağımlılık: İlişkilerde temas bağımlılığı denen durum, hep partnerinin yanında olmayı ve olmak istemeyi içerir. Sürekli temas içinde olmanın yanı sıra fiziksel bağımlılık belirtileri arasında kıskançlık, partneri başka şeylere zaman ayırdığında kötü hissetme gibi durumlar da yer alabilir.
İlişkilerde Bağlılık ve Bağımlılık Arasındaki Fark
Bağlılık ve bağımlılık arasındaki fark temelde çok bariz: Bağlılık sağlıklı, bağımlılık ise sağlıksız bir ilişki modeli. Ancak gelin, bunu biraz daha detaylı inceleyelim:
- Bağımlılıkta sahiplenme içgüdüsü baskındır, bağımlı kişi karşıdakini ‘onun’ gibi görür. Bağlılıkta ise ilişki daha çok eşitlik ve ortaklık çerçevesinde değerlendirilir.
- Bağlılık durumunda rahat ve güvende hissetmek daha olasıdır. Bu tabii ki ilişkide hiç problem yaşanmadığı anlamına gelmez, ancak yaşandığında da sağlıklı ve çözüm odaklı bir şekilde probleme yaklaşabilirler. Buna karşın, ilişkilerde bağımlılık daha büyük bir güvensizlik ortamına yol açabilir. Kişi sadece ilişkiyle bağdaştırdığı pozitif hislere odaklanır, ancak bireysel hayatında ve ilişkide bir problem yaşandığı ilk anda mental durumu kötüleşir.
- Sağlıklı ilişki ve bağlılık durumunda kişi, isteklerini ve kafasındaki problemleri dile getirmekten çekinmez. Bağımlılıkta ise terk edilme korkusu ağır basacağı için bunlar baskılanabilir.
- İlişkilerde bağımlılık, partnerinden bağımsız olma düşüncesine kötü bakılmasına yol açar. Kişi kendisini partneriyle bağdaştırır, sürekli yanında olmak ister, kendi başına bir şey yapmak istemez. Aynı şekilde, partneri ondan bağımsız bir şey yaparken kendini ‘yetersiz’ ve kötü hissedebilir.
- Bağımlı bir ilişkide, kişi partnerine endeksli yaşar. Genellikle onu ve ilişkilerini kafasında idealize eder ve olduğundan farklı görür. Bu sebeple ilişkinin bitmesi düşüncesi onu sağlıksız bir kafa yapısına sokar. Bu da onu kontrolcü davranışlara, kıskanmaya, partnerine daha da ‘bağlanmaya’ ve bırakmamaya itebilir.
İlişkide Bağımlı Olduğumuzu Nasıl Anlarız?
İlişkilerde bağımlılık, farklı şekillerde gelişip farklı seviyelerde kendini gösterebiliyor. Bu sebeple her durumda tespit etmesi kolay olmayabilir.
Peki o zaman, birinin ilişkide bağımlı olduğunu nasıl anlarız? Bağımlı ilişkide deneyimleyebileceğiniz bazı belirtiler şu şekilde:
- Partnerinizin sevgisini, ilgisini ve onayını ‘kazanmak’ için sağlıksız bir miktarda çaba harcamak
- İlişki hakkında sürekli endişe duymak (Partnerinizin mutsuz olduğu, sizi bırakacağı/aldatacağı, ilişkinin biteceği gibi konularda)
- Kendi değerinizi ilişkiniz ve partneriniz üzerinden değerlendirmek, ilişki biterse daha önemsiz biri olacağınıza inanmak
- Partnerinizin her dediğini yapmak, “hayır” derseniz neler olabileceğinden endişe etmek
- İlişkinizde güvensiz, rahatsız, gergin hissetmek
- Partnerinizin kendini geliştirebileceği hiçbir alan veya hiçbir kusuru olmadığını düşünmek
- Sürekli partnerinizin yanında olmak istemek, yalnız kalmaktan korkmak
- Partnerinizin ne yaptığını, nerede olduğunu kontrol etme ihtiyacı hissetmek
- Partnerinizin arkadaşlarına, çevresindeki insanlara, hatta eski partnerlerine karşı kıskançlık duymak ve kendinizle kıyaslamak
- İlişkinizde sık sık bir çatışma ortamı olması, bunların sonrasında standart bir tartışmadan çok daha kötü hissetmek
- Kendinizi, kendi ihtiyaçlarınızı ve sınırlarınızı ihmal etmek
- Partneriniz başkalarıyla görüşmek veya yalnız kalmak istediğinde sinirlenmek/üzülmek
- İlişki dışındaki sosyal çevrenizden uzaklaşmak ilişkilerde bağımlılık belirtileri olabilir.
Şu konuda da ayrıca bir uyarı yapmak istiyoruz: Burada özellikle kontrolcülük, kıskanma, manipülasyon gibi ögeler, toksik ilişki diye adlandırdığımız durumla da bağdaşabiliyor. Bu konuda daha fazla bilgiye toksik ilişkileri tanımak ve toksik ilişkilerden kurtulmak üzerine yazdığımız yazılar aracılığıyla ulaşabilir, kendi ilişkinizi buna göre değerlendirebilirsiniz.
İlişkilerde Bağımlılıktan Kurtulma Yolları
İlişkilerde bağımlılıktan nasıl kurtuluruz diye merak ediyorsanız, aşağıda sunduğumuz 5 önemli öneriyi inceleyebilir ve kendi ilişkinize adapte etmek için gerekli aksiyonları alabilirsiniz:
1. İlişkinizi Değerlendirmek ve Bilinçlenmek
İlk aşama, ilişkilerde bağımlılık durumu olup olmadığını anlamak. Bu yazıdan ve yaptığınız araştırmalardan edindiğiniz bilgileri kullanarak gözlem yapabilir, ilişkinizdeki durumunuzu ve hislerinizi değerlendirebilirsiniz.
Bunun için sosyal çevrenize danışmayı da deneyebilirsiniz. Eğer bağımlı ve sağlıksız bir durum yaşadığınızdan emin değilseniz, ilişkiyi dışarıdan gözlemleyen insanların fikri faydalı olabilir. Bu kişiler ayrıca bu sağlıksız durumla baş etmeniz konusunda duygusal destek de sağlayabilir.
2. Farklı Bağ Stillerini ve Kökenlerini Öğrenmek
1950’lerde geliştirilen Bağlanma Teorisi’ne göre, herkes çocukluğunda bakımvereni ile ilişkisine göre sevdiklerine belli bağlanma türleri (”attachment styles”) geliştiriyor. Bunlar da:
- Güvenli bağlanma
- Kaçıngan bağlanma
- Kaygılı bağlanma
- Kaygılı kaçıngan bağlanma olarak dört kategoriye ayrılıyor.
Bağlanma stilleri hakkında bilgi edinmek, bu konuda kendinizi daha iyi tanımak için kullanabileceğiniz bir araç. Böylelikle sağlıksız ilişki örüntülerini tespit etmeyi kolaylaştırabilir, davranışlarınızı anlamlandırmanıza ve çözmenize yardımcı olabilir.
3. Öz Saygınız Üzerine Çalışmak
İlişkinin sağlıksız olduğunu ve size iyi gelmediğini fark edebilmek, fark ettiğiniz durumda da çıkabilmek için yüksek bir öz saygı faydalı olabilir.
Kendinize daha çok saygı duyduğunuzda, kendinizi öne koymak daha rahat olacaktır. Böylelikle sağlıksız örüntüleri tanımanız ve kendi hislerinize öncelik vererek ‘dur’ demeniz de kolaylaşabilir.
4. Bağımsızlığınızı Güçlendirmek
Benzer bir şekilde, bağımsızlığınızı güçlendirmek de ilişkilerde bağımlılık durumundan sıyrılmak için önemlidir. Kendi değerinizi ilişkinizle bağdaştırmamak, partnerinizden farklı bir birey olduğunuzu ve kendi kendinize yetebileceğinizi unutmamak için bu önemli bir özellik.
Kendi başınıza zaman geçirmekten rahatsızlık duyuyorsanız, yavaş yavaş buna alışmayı deneyebilirsiniz. Tek başınıza sinemaya veya alışverişe gidin, partneriniz olmadan arkadaşlarınızla buluşun, normalde hep yanınızda olduğu durumlarla tek başınıza yüzleşmeye çalışın.
Bunun bir parçası da ilişkilerinizde kişisel sınırlar koymak ve bunları korumak olacaktır. Bu konuda daha detaylı bilgiye Heltia Blog’da yer alan “İkili İlişkilerde Sınır Koymak” yazısını inceleyerek erişebilirsiniz.
5. Profesyonel Destek Almak
Bazen kendinizi ve ilişkinizi geliştirmek için almaya çalıştığınız bireysel aksiyonlar yetersiz kalabilir. Bu durumlarda profesyonel mental sağlık desteği almak birçok açıdan önemlidir.
Öz saygı, güvensizlik, bağımlılık gibi bireysel ve ilişkisel problemleriniz için Heltia uygulamasını indirerek online terapi alabilir, bu konuda yetkin uzmanlarla görüşebilirsiniz.
Bu içeriği faydalı bulduysanız “Sağlıklı Bir İlişkinin 6 Temel Özelliği” ve “İlişkilerde Balayı Evresi: Nedir, Nasıl Etkiler?” başlıklı makaleleri de inceleyebilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
