Toksik ilişki terimi, ilk kez 1995 yılında Lillian Glass tarafından “Toxic People” kitabında kullanıldığından bu yana, sık sık gündeme geliyor. Toksik ilişki temelde bir tarafın fiziksel, duygusal veya psikolojik olarak desteklenmemesine dayanıyor olsa da kavram olarak çok daha fazlasını ifade ediyor.
Çatışma ve rekabet içeren toksik bir ilişki, aynı zamanda diğerini kontrol etme ihtiyacından da besleniyor. Bu sağlıksız ilişkinin yoğun ve boğucu atmosferi ise kişinin enerjisinin ve mutluluğunun tükendiğini fark etmesini zorlaştırabiliyor. Giderek artan bir tükenmişlikle kişi kendisini daha çaresiz, daha yalnız hissedebiliyor.
Siz de içten içe ilişkinizde yolunda gitmeyen bir şeyler olduğundan şüpheleniyor, ancak adını koyamıyorsanız toksik ilişki kavramına daha yakından bakmak isteyebilirsiniz.
Toksik İlişki Nedir?
Toksik ilişki ne demek, sorusuna net bir yanıt vermeden önce sağlıklı bir ilişkinin ne olduğuna bakmak ve bir karşılaştırma yapmak iyi olabilir:
- Çiftlerin karşılıklı empati ve şefkatle birbirlerini destekleyerek dengeledikleri ilişki biçimleri, olumlu ve sağlıklı ilişki olarak kabul edilir. Bu ilişki biçiminde çiftler arasında yaşanan anlaşmazlıklar, karşılıklı memnuniyet yaratacak biçimde çözülebilir.
- Toksik ilişkilerde ise bireyler arasındaki denge kaybolur. Toksik ilişkide taraflardan biri, iradesini veya arzularını diğer tarafa dayatmaya çalışır. Bu dayatma; kişinin fiziksel, duygusal ve psikolojik refahını tehdit eden, oldukça zararlı sonuçlar doğurur.
Toksik ilişki; bireyin sağlıklı varoluş hâlini olumsuz etkileyen, potansiyel zararlar içeren ilişki dinamiklerini ifade eden bir kavram. Toksik ilişkilerde sağlıklı bağlar kurulamaz ve ilişkide baskıya, kontrole bağlı tükenmişlik hissi oluşur. Bu tarz ilişkiler, bireyin kendi gerçekliğinden şüphe duymasına yol açarken aynı zamanda kendi değer yargılarını sorgulanmasına da sebep olabilir.
Toksik yapı kişiler arasındaki tüm ilişki türlerinde görülebilir. Partnerler, aile üyeleri, iş arkadaşları ve hatta yakın arkadaşlar arasındaki ilişkiler toksik ilişkiye dönüşebilir. Yani temel düzeyde aslında kişiye kendisini daha iyi hissettirmesi gerekirken daha kötü hissettiren her ilişki, zamanla toksik hâle gelebilir. Bu yüzden bir ilişkideki toksisitenin ayırt edici özelliklerinin farkına varmak oldukça önemli. Zira toksik ilişki özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak, ilişkiden çıkmayı kolaylaştırabilir.
Toksik İlişki Nasıl Anlaşılır?
Toksik ilişki belirtileri, ilişkinin doğasına göre çok açık olabileceği gibi zaman zaman daha dikkatli bakmayı da gerektirebilir. Zira toksik bir ilişki içerisindeyken uyarı sinyallerini fark etmek zorlayıcı olabilir.
- Özellikle sağlıksız ilişkilerin modellendiği bir evde ya da toplumda büyümek, bu tarz davranışların normal kabul edilmesine yol açabilir.
- Duygusal istikrar konusunda zorluk yaşayan, daha önce manik ya da majör depresyon tanısı konmuş bireyler toksik ilişkileri fark etmekte zorlanabilir.
- Ayrıca depresif eğilimlere ve düşük benlik saygısına sahip olmak, toksik ilişki bağımlılığı riskini artırabilir.
Bu gibi belirtiler farklı şekillerde ve şiddetlerde, kişiden kişiye değişecek şekilde ortaya çıkabilir. Bu nedenle alanında yetkin uzmanlar tarafından değerlendirilmeleri önemlidir.
Daha detaylı olarak, toksik ilişki belirtileri şöyle sıralanabilir:
1. İzolasyon
Toksik ilişkilerde baskın taraf, bağımlılığı artırarak desteği sınırlamak için yalnızlaştırma politikası uygulayabilir. Bu baskıya uğrayan birey, partneriyle tartışmaktan kaçınmak için sosyalleşmeyi azaltabilir. Ayrıca olup biteni paylaşmak zorunda kalmamak için ailesi ve yakın arkadaşlarıyla görüşmemeye başlayabilir.
2. Toksik İletişim
İkili ilişkilerde çatışmalar yaşamak oldukça normal. İdealde bireylerin anlayış ve saygı ile bu sorunları karşılıklı olarak çözmeleri beklenir. Çatışma yaşamak bir sorun değildir, önemli olan çatışmaları yönetebilmektir.
Toksik ilişkilerde ise sağlıklı bir iletişim dili geliştirilemez. Toksik ilişki sözleri genellikle hoş olmayan lakaplar, kırıcı ifadeler içerir. Eleştiri görünümü altında alaycı sözlerle taraflardan biri sürekli utandırılır. Benzer şekilde gerginliğe neden olan düşmanca iletişimle karşı taraf sürekli suçlanır ve sözü kesilir. İlişkide sürekli suçlanmak, toksik yapının ve gaslightingin en belirgin işaretlerinden biridir.
3. Kontrol ve Baskı
Toksik ilişki, mutlak kontrol ve baskı doğurur. Dominant olan taraf, sağlıksız bir biçimde diğer tarafın eylemlerini kontrol etmeye başlayabilir.
Taraflardan biri diğerinin nerede ve kiminle olduğunu bilmeye ihtiyaç duyarken, aynı zamanda kişinin ne zaman ne yapıp yapamayacağını da belirlemeye çalışabilir. Sosyal medya hesaplarından finansal kayıtlarının sürekli incelenmesine kadar uzanan bu kontrol, beraberinde tehdit unsurunu da getirebilir.
4. Artan Kıskançlık
Kontrolün artmasıyla birlikte toksik ilişkilerdeki kıskançlık seviyesi de artar. Daha çok pasif agresif olarak hissedilen bu toksik kıskançlık, özgüvensizlikten veya kişiyi kontrol etme ihtiyacından kaynaklanır. Birbirini tetikleyen bu durum, ilişkiyi aşındırıyor ve daha boğucu bir atmosfer yaratır.
5. Dengesiz İlişki Yükü
Bu tarz ilişkilerde toksik partner ilişkinin tüm yükünü karşı tarafa yükleyebilir. Yani ilişkide yaşanan irili ufaklı tüm sorun ve aksaklıklardan karşı taraf sorumlu tutulur. Tüm uzlaşı çabaları ustalıkla bertaraf edildiğinden kabahat hep aynı kişiye kalır.
Sağlıklı ilişkilerde bulunan dengenin tam tersine, toksik ilişkilerde bir alma-verme dengesi bulunmaz. Bir taraf sürekli ödün verirken diğer taraf çeşitli manipülatif tekniklerle sorumluluktan kaçınır. Partneri üzerindeki olumsuz etkilerini görmezden gelen taraf, inkâr ve gaslighting ile kurduğu hegemonyayı sürdürmeye çalışır.
6. Benlik Duygusunun Kaybı
Sağlıksız ilişkilere maruz kalan bireyler, sıklıkla ilişki içinde “yok” olduklarını düşünürler. İlişkide sürekli yargılanmak, eleştirilmek ve hor görülmek kişiyi kendisine yabancılaştırabilir.
Giderek silindiğini, yok olduğunu düşünen birey, kendinden ve değerinden şüphe duymaya başlayabilir. Bu durum, öz bakım eksikliğini ve sağlık ihmallerini de beraberinde getirebilir.
7. İstismar
Fiziksel, cinsel, psikolojik ve duygusal her türlü istismar, toksik bir ilişkiye işaret eder. Fiziksel üstünlüğü öne çıkaracak biçimde agresif korkutma, yüksek sesle bağırma ve itip kakma şüphesiz ilişkide fiziksel istismarı gösterir.
Bunun yanı sıra yalan söylemek, gerçeklik algısını bozmaya çalışmak, manipülatif tekniklerle duygusal şantajlar yapmak ise psikolojik ve duygusal şiddet tanımına girer.
Toksik İlişki Psikolojiyi Nasıl Etkiler?
Toksik ilişki, psikoloji üzerinde önemli hasarlar yaratabilir:
- Kişinin benlik saygısını derinden yaralayan toksik ilişki, özellikle kişinin tükenmiş hissetmesine neden olur.
- İlişkide ihtiyaçları karşılanmayan taraf, sürekli saygısızlığa uğradığını ve değersizleştirildiğini düşünebilir.
- Aynı zamanda sorun çıkarmamak için sürekli tetikte olmak ve karşı tarafı neşelendirmek için bitmeyen bir güçle efor sarf etmek gerekir. Bu duygusal çaba ve stres; zamanla kilo kaybı, inflamasyon, bağışıklık sisteminin zayıflaması ve uyku sorunları gibi olumsuz fiziksel semptomlara da yol açabilir.
Kısaca toksik ilişki zararları, kişinin karşısındakini mutlu etmek için ödün vermesiyle başlayarak zamanla ciddi boyutlara ulaşabilir.
Toksik, Sağlıksız Bir İlişkiyi Bitirmek için Ne Yapılabilir?
Toksik ilişkiyi bitirmek için öncelikle ilişkinin sağlıklı bir geleceği olmadığını kabul etmek gerekir. Toksik bir ilişki içinde olduğunuzu düşünüyor ancak ne yapmanız gerektiğini henüz bilmiyorsanız şu adımları izleyebilirsiniz. Daha kapsamlı örnekler ve öneriler için "Toksik İlişkiden Kurtulmak için Neler Yapılabilir?" yazımızı inceleyebilirsiniz:
- Öncelikle ilişkide kalma nedeninizi sorgulayabilirsiniz.
- Gerekçeleri keşfetmek için kendinize zaman ayırarak öz bakım vermeyi deneyebilirsiniz. Öz bakım önceliklerinizi iyileştirmek, aradığınız dengeyi yeniden bulmanızı sağlayacak o kritik adımı atmanıza yardımcı olabilir.
- Kendinizle yeniden bağlantı kurduktan sonra bir uzman desteği almak, yıkıcı ilişki dinamiklerine daha yakından bakmanızı ve durumu anlamanızı kolaylaştırabilir. Ayrıca bu psikolojik destek daha sağlıklı ilişkiler kurabilmek için ihtiyaç duyduğunuz özgüven ve benlik saygısını yeniden inşa etmenize yardımcı olabilir.
- Sağlıklı bağlar barındıran yakınlardan oluşan bir destek grubuna sahip olmak da kendinizi iyi hissetmenizi sağlayabilir.
Son olarak toksik ilişkilerin sevgililer ve eşler arasında sınırlı kalmadığını hatırlamak istiyoruz. Enerjiniz ve mutluluğunuz bir aile üyesi veya iş arkadaşınız tarafından tüketiliyorsa onlarla kurduğunuz ilişkilerde daha sağlıklı sınırlar belirlemeyi düşünebilirsiniz. Odağınıza kendi sağlığınızı ve bireysel refahınızı koyarak ilişkideki farkındalığınızı artırabilir, söz konusu kişiyle geçirdiğiniz zamanı sınırlandırabilirsiniz.
Duygusal veya fiziksel olarak zarar gördüğünüzü düşünüyorsanız Heltia uygulamasını indirerek online terapi yoluyla destek alabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Narsisist Kişilik Bozukluğu Olanlara Nasıl Davranılmalı?” ve “Gottman Çift Terapisi ve İlişkideki Zehirler ile Panzehirler” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
