Çekingen Kişilik Bozukluğu insanı yalnızlığa mahkum edebilen, psikolojik açıdan ciddi anlamda yoran ve yıpratan bir sorun. Kişinin kontrolünde olmadan gelişen kaçıngan kişilik özellikleri, yoğun kaygı ve stres; hayatı özgürce yaşamayı ve en iyi, en mutlu hale ulaşmayı neredeyse imkansız hale getirebilir. Doğası gereği bir ruh sağlığı uzmanı ile konuşmaktan da çekinebilecek kişilerin bu aşamada ailesi ve sevdikleri tarafından desteklenmesi oldukça önemli. Ayrıca Çekingen Kişilik Bozukluğu olan birinin kendini açmaya istekli olması da hayatının kontrolünü eline alması için olmazsa olmazlardan.
Tüm bu adımlar için hem yaşayan hem çevresindeki birine ya da birilerine destek olmak isteyen kişilerin Çekingen Kişilik Bozukluğu hakkında bilgi edinmesi faydalı olabilir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Nedir?
Çekingen Kişilik Bozukluğu; yetersiz hissetme, sosyal etkileşimden kaçınma, aşırı utangaçlık, eleştiriye karşı fazlasıyla hassas olma ve reddedilme korkusu ile karakterize bir kişilik bozukluğudur. DSM-5’e göre C kümesi yani endişeli kişilik bozuklukları içerisinde yer alır. Kaçıngan Kişilik Bozukluğu olarak da bilinen bu ruhsal sorunda kişi:
- Kronik bir şekilde, her açıdan kendini yetersiz görür. Özgüveni düşüktür.
- Fazlasıyla utangaçtır. Kendine pasif ve edilgen bir rol biçer.
- İsteklerini ve düşüncelerini ifade etmekte zorlanır.
- Olumsuz görüşlere ve eleştirilere karşı aşırı hassastır.
- Reddedilmekten korktuğu ve utangaç olduğu için etkileşim kurmak istemesine rağmen sosyal temastan kaçınır.
- Çok az insan ile bağ kurar ve onlara bağımlı hissedebilir.
- Kendini dışlanmış hisseder. Oysaki sosyallikten kaçındığı için yalnız kalmaktadır.
- Sıklıkla huzursuz ve endişeli hisseder.
- Romantik ilişkilerde zorlanabilir. Kendini karşısındaki için yetersiz görebilir.
- Genellikle kariyerinde çok fazla ilerleyemez. Çünkü kendini küçük görür ve potansiyelini fark edip kullanamaz.
Geleneksel yapıdaki, baskıcı toplumlarda daha sık görüldüğü bilinen çekingen utangaç kişilik bozukluğu genellikle beraberinde sosyal anksiyete sorunlarını da getirir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Kaçıngan kişilik bozukluğu nedeni tam olarak bilinemeyen psikolojik sorunlardan biri. Diğer kişilik bozuklukları gibi genetik, çevresel faktörler, ebeveynleri rol model alma, yaşananların etkisi ve nörotransmitter sistemlerdeki düzensizlikler bu kişilik örüntüsünü tetikleyebilir. Buna bağlı olarak potansiyel Çekingen Kişilik Bozukluğu nedenleri ve risk faktörlerini şöyle sıralayabiliriz:
- Çocuklukta duygusal istismara maruz kalan, yıkıcı bir şekilde eleştirilen, aşağılanan, alay edilen veya yeteri kadar ilgi, şefkat görmeyen kişilerde çekingen bozukluk gözlenebilir.
- Ailesi ya da arkadaşları tarafından reddedilen, dışlanan kişilerde Çekingen Kişilik Bozukluğu oluşabilir.
- Yakınındaki birinden çekingen davranış modelini görerek örnek alan bir çocukta benzer sorunlar görülebilir. Ayrıca bir psikolojik sorunu, çekingen ya da farklı bir kişilik bozukluğu olan bir aile üyesinin varlığı riski artırabilir.
- Çocukken desteklenen ya da ödüllendirilen aşırı utangaç ve çekingen davranışlar da bu kişilik bozukluğunu tetikleyebilir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Çekingen kaçıngan kişilik bozukluğu kendini birçok farklı davranış örüntüsü ile belli edebilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
- Sosyal ortam ve durumlardan, insanlarla etkileşime girmekten kaçınmak; bu durumlarda kaygı duymak.
- Reddedilme korkusu.
- Sevilme ve onaylanma ihtiyacı.
- Aşırı hassasiyet göstermek ve kolay incinmek.
- Eleştiriye gelememek.
- Yanlış bir şey yapmaktan, utanmaktan ya da utandırılmaktan korkmak.
- Yetersiz, özgüvensiz hissetmek.
- Yapılan aktivitelerden zevk alamamak, anhedoni.
- İzole bir hayat sürme isteği.
- Reddedilme ve dışlanma korkusu ile insanlarla çatışmaktan, fikir ayrılıklarından kaçınmak.
- Risk almaya veya yeni şeyler denemeye yanaşmamak.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?
Utangaç olan, sosyal ortamda çekingenlik belirtileri gösteren herkeste Çekingen Kişilik Bozukluğu görülmez. Bir insanın doğasında biraz utangaçlık olması ile kişilik bozukluğu aynı şey değildir. Birçok çocuk toplum içerisinde çekinir, insanlardan uzak durmak isteyebilir. Utangaçlıkla bağlantılı olan bu davranışlar yaşla beraber zamanla azalır. Çekingen Kişilik Bozukluğu olanlarda ise utangaçlık ve içe kapanma genç erişkin döneminde artabilir.
Tüm kişilik bozuklukları gibi çekingen, kaçınmacı kişilik bozukluğu da 18 yaşından sonra teşhis edilebilir. Uzman bir psikolog ya da psikiyatr bir kişide kaçıngan kişilik bozukluğu olup olmadığını belli kriterlere bakarak ve danışan hikayesi ile teşhis edebilir. DSM-5 tanı kriterlerinden en az dördü görüldüğünde teşhis konabilir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu DSM-5 tanı kriterleri şunlardır:
- Sosyal temas içeren önemli iş faaliyetlerinden; eleştirilmekten, onaylanmamaktan veya reddedilmekten korkma dolayısıyla kaçınmak.
- Bir insanın onu seveceğinden emin olmadıkça o kişiyle ilişki kurmak istememek.
- İnsanlarla iletişime girmekten, alay edilme ve aşağılanma korkusu sebebiyle, kaçınmak
- Sürekli olarak eleştiri ve reddedilme korkusu, kaygısı yaşamak ve bu konuları düşünmek.
- Yetersiz hissetmekten dolayı insanlardan, ortamlardan ve iletişimden kaçmak.
- Kendini beceriksiz, diğerlerinden aşağıda görmek ve çekici olmadığını düşünmek.
- Sonunda utanırım korkusu ile yeni tecrübeler edinmekten kaçınmak.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Kaçıngan kişilik bozukluğu, insanı izole bir yaşama iten bir psikolojik sorundur. Kişinin kendine inanmayan ve güvenmeyen, değeri bilmeyen biri olmasına yol açar. Ayrıca uzun vadede;
- Bağımlı Kişilik Bozukluğu,
- Sosyal Anksiyete Bozukluğu,
- Borderline Kişilik Bozukluğu,
- Madde bağımlılığı,
- Agorafobi gibi farklı korkular,
- Majör depresyon gibi diğer psikolojik rahatsızlıkları da beraberinde getirebilir. Özellikle de aşırı Çekingen Kişilik Bozukluğu yaşadığını düşünen kişiler, bu problemlere daha yatkındır.
Tüm bunlar sebebiyle Çekingen Kişilik Bozukluğu tedavisi oldukça önemlidir. Diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi Çekingen Kişilik Bozukluğu tedavi yöntemlerinde de öncelik terapidedir. Bilişsel Davranışçı Terapi, konuşma terapisi, Şema Terapi gibi farklı yöntemler birlikte ya da tek başına kişiye özel geliştirilen tedavi programında yer alabilir. Kaçıngan kişilik bozukluğu tedavisi;
- Korku ve çekincelerin üstesinden gelmeye,
- Sosyal durumlarla başa çıkmanın yollarını bulmaya,
- Düşünce süreçlerini yeniden şekillendirmeye,
- Yaşanan kaygıyı kontrol etmeye,
- Kişilik bozukluğunun temelinde yatan sorunları çözmeye yardımcı olabilir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu ilaç tedavisi ise kişilik örüntüsünün yarattığı kaygı ve depresif duygularla savaşmak için uygulanır. Alanında uzman, yetkin biriyle görüşüldüğünde psikiyatrist, semptomlara ve kişinin durumuna göre ilaç reçete edebilir.
Çekingen Kaçıngan Kişilik Bozukluğu Hakkında Merak Edilenler
Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Sosyal Fobi Farkı Nedir?
Sosyal fobi ve Çekingen Kişilik Bozukluğu bazı yönlerden birbirine benzeyen iki psikolojik durumdur. Dışarıdan bakıldığında her iki durumda da kişinin sosyalleşmekten kaçtığı görünebilir. Ama sosyal anksiyete bozukluğu ile Çekingen Kişilik Bozukluğu aslında birçok açıdan oldukça farklıdır. Şöyle ki:
- Sosyal anksiyete bozukluğunda kişi yaşadığı sosyal ortama girmek konusundaki korkularının mantıksız olduğu bilir, ama engel olamaz. Çekingen Kişilik Bozukluğunda ise reddedilme korkusu, utangaçlık, yetersizlik hissi gibi sebeplerden sosyal ortamlardan kaçınma davranışı gözlenir.
- Sosyal fobide daha çok anksiyete belirtileri ve panik atak gibi fiziksel semptomlar görülür. Çekingen Kişilik Bozukluğunda ön planda olan ise kaçınma davranışıdır.
- Sosyal fobisi olan birinde Çekingen Kişilik Bozukluğu gibi düşük benlik saygısı genellikle görülmez.
Yine de birçok uzman bu iki durumun birbirinin alt grubu olabileceğini düşünmektedir.
Tek Başına Çekingen Kişilik Bozukluğu Nasıl Yenilir?
Çekingen Kişilik Bozukluğu olanlar bir uzmana başvurmak konusunda da utangaç davranabilirler. Kişilik örüntüsünün doğal bir davranışı olan bu durum sizi ya da yakınınızı bir uzman ile çalışmaktan alıkoyabilir.
Maalesef bu tür bir kişilik bozukluğu ile yalnız başına mücadele etmek oldukça zordur. Çünkü çekingen kişilik yapısı sizi bir kısır döngüye hapsedebilir. Herhangi bir sosyalleşme denemesi o andaki yoğun kaygı sebebiyle umduğunuz kadar iyi gitmeyebilir ve bu durum da çekingen davranışların artmasına yol açabilir. Bu nedenle hayatınızı daha özgürce yaşayabilmeniz için bir uzmana danışmanız önerilir. Elbette bu aşamada terapi ve tedaviyi;
- Sosyal ortamlarda sizi rahatlatacak nefes egzersizleri,
- Toplumda aktivitelere katılmadan önce stresi azaltacak yoga ve meditasyon çalışmaları,
- Kaygının üstesinden gelmenize yardımcı olacak hobiler ve egzersiz programları ile destekleyebilirsiniz.
Tüm bunları ve farklı başa çıkma stratejilerini sizi anlayan ve destekleyen terapistiniz ile de kararlaştırabilirsiniz. Mental sağlığınız için önemli bir adım atarak Heltia uygulamasını indirin, online psikolog görüşmeleri yapın.
Bu yazımızın içeriği ilginizi çektiyse "Antisosyal Kişilik Bozukluğu Olanlara Nasıl Davranılmalı?" ve "Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir?" adlı yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
