Günümüzde kişilik bozuklukları olarak adlandırılan belli bir dizi ruhsal hastalık çok sık görülebiliyor. Kendi içerisinde sınıflandırılabilen kişilik bozukluklarının en yaygın türlerinden biri de antisosyal kişilik bozukluğudur. Bu rahatsızlığın fark edilmesi zor olabilir, aynı zamanda bireyi ve çevresini de büyük oranda etkileyebilir.
Bu yazıda sosyopat ne demek, sosyopat belirtileri ve özellikleri nasıl gözükür gibi konulardan bahsettik. Aynı zamanda sosyopati tanısı ve tedavisi hakkında da bilgiler verdik.
Sosyopat Ne Demek?
Bir antisosyal kişilik bozukluğu olan sosyopati; kişinin topluma uyum sağlayamadığı, doğru ve yanlışa saygı göstermediği ve başkalarının haklarını ya da duygularını görmezden geldiği bir ruh sağlığı rahatsızlığıdır.
Bu kişiler genellikle söylediklerinden veya yaptıklarından dolayı pişmanlık da duymazlar, bilerek üzme veya kızdırma eğiliminde olabilirler.
Sosyopat kavramı ilk kez 1930’lu yıllarda Amerikalı psikolog George E. Partridge tarafından ortaya atılmıştır. Aslında “sosyopat” kelimesi, antisosyal kişilik bozukluğu (ASPD) sahibi olan kişiyi tanımlayan bir terimdir. Bu bozukluk en temelde kişinin empati eksikliği yaşamasına neden olur. Sosyopat kişiler diğer insanların duygularını anlamayabilir veya önemsemeyebilirler. Yaptıkları eylemlerden pişmanlık duymazlar ve kendi kişisel çıkarları için başkalarından faydalanırlar.
Sosyopat Belirtileri Nelerdir?
En yaygın sosyopati belirtileri ve sosyopat özellikleri şunlardır:
- Kibirli olmak,
- Utanç veya pişmanlık hissetmemek,
- Çevreye karşı duyarlı ve saygılı olmamak, empati eksikliği,
- Başkalarına zarar vermekten suçluluk duymamak,
- Dürtüsellik, önceden plan yapamamak,
- Yalan söylemeye yatkınlık,
- Olumsuz sonuçlardan ders çıkarmamak,
- Doğruyu ve yanlışı görmezden gelmek,
- Dolandırıcılık,
- Sorumsuzluk,
- Öfke ve sinirlilik hâlleri,
- Toplumsal/sosyal norm ve yasaları dikkate almamak,
- Suç teşkil eden davranışlar da dahil olmak üzere yasalarla sorun yaşamak,
- Kişisel çıkar veya zevk için çekicilik veya zekâ kullanarak başkalarını manipüle etmek,
- Üstünlük duygusuna sahip olmak ve hep haklı olduğunu düşünmek,
- Kendinin veya başkalarının güvenliğini hiçe sayarak tehlikeli eylemlerde bulunmak.
Sosyopat bireylerin bunun yanında düşük özgüven, kırılgan ego, stresi yönetememek ve çabuk sıkılmak gibi olumsuz özellikleri de sayılabilir.
Ayrıca bazı sosyopatlar narsisistik özellikler de gösterebilir. Bu narsisist sosyopatlar çevreye daha tehlikeli ve daha manipülatif olabilirler. “Narsisistik Kişilik Bozukluğu Nedir, Özellikleri Nelerdir?” adlı yazımıza göz atarak bu konuda daha detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Sosyopat Psikopat Farkı Nedir?
Sosyopat ve psikopat terimleri birbiriyle sıklıkla karışabilir veya birbirlerinin yerine kullanılabilirler. Bu iki terim, klinik anlamda da benzerlik gösterebilir. Psikopatı sosyopattan ayıran şey, kendi davranış özelliklerine sahip antisosyal kişilik bozukluğunun bir alt kümesi olmasıdır.
Psikopat ve sosyopat farkı bazı davranış ve tutumlarla daha net anlaşılabilir. Sosyopat kişilerin tipik davranışları şu şekilde sıralanabilir:
- Başkalarının ne hissettiğini umursamadıklarını açıkça belirtirler.
- Saldırgan ve dürtüsel davranışlarda bulunurlar.
- Öfke ve hiddet nöbetlerine yatkındırlar.
- Düzenli bir iş ve aile hayatı sürdüremezler.
- Duygusal bağ kurmakta zorlanırlar.
Psikopat kişilerin tipik davranışları ise şu şekildedir:
- Önemsiyormuş gibi davranırlar.
- Soğukkanlı bir tutum sergilerler.
- Başkalarının sıkıntılarını fark edemezler.
- Sığ ve sahte ilişkiler kurarlar.
- Suç faaliyetini örtbas etmek için normal bir hayat sürdürürler.
- Gerçek duygusal bağlar kurmada başarısız olurlar.
Psikopatlar, vicdanı az veya hiç olmayan ancak ihtiyaçlarına uygun olduğunda sosyal kuralları takip edebilen insanlar olarak sınıflandırılırlar. Sosyopatların sınırlı ancak zayıf bir empati ve pişmanlık hissi vardır. Ayrıca eylemlerinin sonuçlarıyla karşılaştıklarında kontrolden çıkma ve şiddetli tepki verme olasılıkları psikopatlara göre daha yüksektir.
Sosyopati Neden Olur?
Yapılan çalışmalar, sosyopatiye neyin sebep olduğuna dair kesin bir faktör ortaya koymuyor. Bununla beraber, kişinin yetiştirilme ortamı ve çevresinin sosyopatide etkili olduğu hakkında veriler bulunuyor.
- Ailede sosyopati geçmişi varsa veya kişi büyürken ilgisizlik, şiddet ya da taciz gibi durumlar yaşadıysa sosyopat olma olasılığı daha yüksek.
- Çocukken davranış problemleri yaşayan ya da istikrarsız bir ortamda büyüyen erkeklerde sosyopati görülme olasılığı daha yüksek olabilir. Birçok kişi, bu antisosyal kişilik bozukluğunun farkında olmayabilir.
Sosyopati, bu açıdan birincil ve ikincil olmak üzere iki sınıfa ayrılarak incelenebilir:
Birincil Sosyopati Nedir?
Birincil sosyopati, genel olarak doğuştan gelen bir sosyopati sınıfı olarak kabul edilir.
Birincil sosyopatlıkta birey şiddet içeren davranışlara daha yatkındır, duygusal olarak tepki verme olasılığı ve oranı daha düşüktür.
İkincil Sosyopati Nedir?
İkinci sosyopatlık ise birey istismar, ihmal gibi travmalar sonucu sosyopatiye yatkın hâle gelir ve bu sonradan gelişen bir durum olarak ortaya çıkar. Bu kişiler yüksek IQ'ya sahip olabilir, manipülasyona yatkınlıkları ile öne çıkabilir.
Her iki durumda da sosyopat kişilik, yaşam boyu süren bir durum olarak kabul edilir. Ancak bazı kişilerde belirli semptomlar, özellikle yıkıcı ve suç teşkil eden davranışlar, zamanla azalabilir. Bu azalmanın sebepleri arasında yaşlanmanın zihin ve beden üzerindeki etkisi sayılabilir. Sosyopatik davranışların yaşamdaki etkilerinin farkına varmak da bu davranışları azaltmada etkili olabilir.
Sosyopat Tanısı Nasıl Konur?
Sosyopatlar istediklerini elde etmek için başkalarını aldatma, etkileme ve duygusal olarak manipüle etme konusunda oldukça yetenekli hâle gelebilirler. Bu sebeple sosyopati belirtileri her zaman net şekilde görülmeyebilir veya fark edilmeyebilir. Özellikle de çok iyi tanımadığınız, düzenli olarak etkileşimde bulunmadığınız kişilerin sosyopat olup olmadığını anlamak oldukça zor olabilir.
Tıbbi olarak sosyopat tanısı alabilmek için ise, bireyin öncelikle en az 18 yaşında olması gerekir. Şizofreni veya bipolar bozukluk gibi başka bir ruhsal rahatsızlıkla bağlantılı olmamaları, davranışsal ve duygusal sorunlara sahip olmamaları önemlidir. Bu tanı da ancak alanında uzman biri tarafından, DSM-5 tanı kriterleri göz önünde bulundurularak konulabilir. Bu şekilde bir sosyopat testi ve değerlendirme süreci gerçekleştirebilir.
Sosyopatinin Tedavisi Mümkün Müdür?
Sosyopatlık, tamamen tedavi edilmesi en zor bozukluklardan biri olarak kabul edilir. Tüm kişilik bozukluklarının tedavisi zor olsa da sosyopatların tedavi arama, buna gönüllü olma olasılığı da çok daha düşüktür. Bu sebeple ihtiyaç duyabilecekleri sosyopat tedavisine ulaşma zamanları gecikir. Başkalarına karşı empati duymamaları ve yaptıklarından pişmanlık hissetmemeleri, sorunlu davranışlarını değiştirme olasılıklarının düşük olduğu anlamına gelir.
Değişmek için istekli olan bir sosyopat, bir ruh sağlığı uzmanından yardım almanın anlamsız veya umutsuz olduğunu hissetmemeli. Bazı kişilerin Bilişsel Davranışçı Terapi veya grup terapisi programları dâhil olmak üzere çeşitli antisosyal kişilik bozukluğu tedavileriyle semptomlarını iyileştirebildiklerine dair kanıtlar bulunuyor.
Çoğu psikolojik rahatsızlıkta olduğu gibi sosyopatide de psikoterapi yöntemleri ile destek almak ve bu sayede hayat kalitesini artırmak mümkün. Siz de bu konuda profesyonel destek almak için Heltia ile iletişime geçebilir, belirti yönetimi ve ruh sağlığı iyileştirme sürecinize online terapi ile başlayabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz “Narsisist Kişilik Bozukluğu Nedir, Özellikleri Nelerdir?” ve “Sosyal Medya Bağımlılığından Nasıl Kurtulunur?” yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.