Kuşkusuz biz biliyoruz ki bebek ile anne arasındaki ilişki aslında bebeğin rahme ilk düştüğü andan itibaren başlıyor. Ayrıca bebeğe dair duygu ve düşünceler aslında o var olmadan da ilk bakıcılarının zihninde oluşuyor. Bebeğin getirdiği genetik özelliklerle birlikte verilen bakımın ve çevrenin de etkisiyle çocuğun kendisine, hayata ve ilişkilere yönelik belirli deneyimleri oluşuyor.
Anne ve Bebeğin İlişkisi Hakkındaki Bazı Kuramlar
D. Stern, bebeğin bir “kendilik çekirdeğiyle” doğduğunu ancak bu kendiliğin bir kapasite olarak var olduğunu ve ilk bakım vereninin duygulanım desteğiyle bebeğin kendilik entegrasyonunun oluştuğunu söyler. Yani aslında bir bebeğin hayatındaki ilk izleri annenin (ilk bakım verenin) etkisiyle oluşur. Diğer yandan Mahler de annenin bebeğin dış gerçeklik ve iç dünyasıyla arasında bir ışık ve yaşayan ara bellek görevi gördüğünü dile getirir. Yani bebek duygusal ve biyolojik olarak dönüştürme kapasitesinden yoksundur ve annenin tüm bunları ona dönüştürerek ve hafifleterek vermesi gerekir.
- Bebek kendisini tanımaya ve anlamaya ilk annesinin gözlerinden başlar. Sevilen veya değerli olan bir varlık olup olmadığına dair de ilk izleri orada edinir.
- Annenin, çocuğun ihtiyaçlarını anlayabilmesi, onlara uyumlu karşılık verebilmesi ve çocuğun duygularını kapsayabilmesi çok mühimdir.
- Çocuğun anneye ve memeye olan ihtiyacının yeterince karşılanmaması ise çocukta duygusal olarak yoğun kaygı yaratır.
Çocuğun ilk adımlarını atmaya başlamasıyla da çevreye olan yoğun ilgi başlar. En gizli çekmeceler kurcalanır, cisimler incelenir ve farklı odalara keşif başlar. Bu keşif sürecinde merak duygusuyla annesinden uzaklaşmaya başlayan çocuk, onun hala orada ve kendisinin güvende olup olmadığına dair annenin yüzüne yani duygularına bakar.
Doğduğu ilk andan beri annenin duygusunu okumayı öğrenen çocuğun bu keşif sürecine devam edebilmesi için annenin daha sakin ve tutarlı kalabilmesi oldukça hayatidir. Çünkü bu keşif süreci, yaşamı deneyimleme ve keşfetme sürecidir aynı zamanda. Winnicott, çocuğun kaygıya kapılmaması için yeterli tutarlılık ve sakinlik sağlayan ‘yeterince iyi anne’ ihtiyacının önemini vurgulamıştır.
Peki Bu Durumda Ne Olur?
Öncelikle annenin neden bunları yapmadığına veya yapamadığına odaklanmak faydalı olabilir. Buna bakarak da ilk önce aslında annenin de benzer şekilde bebeklik döneminde ‘yeterince iyi anne’den yoksun kalmış olabileceğini söylemek mümkün. Sevgi kapasitesi gelişmemiş ve duygu düzenlemesi yapamamaktan muzdarip olan annenin çocuğuyla sağlıklı bir ilişki kurması pek mümkün olmuyor diyebiliriz.
Bu nedenle yazının devamında, bahsettiğim beceri ve kapasitelerden yoksun olan borderline anneleri ele almak istiyorum.
Borderline Anne Çocuğun Gelişimini Nasıl Etkiler?
Masterson’a göre borderline kişilik örgütlenmesine sahip insanların bakım verenleri de genellikle bu kişilik örgütlenmesine maruz kalmış kişilerdir. Yani kendi annesinden ayrışamamış anne, çocukta oluşmaya başlayan ayrışma ve bireyleşme çabalarını tehdit olarak algılayabilir. Bu nedenle çocuğu engellemek için ona yapışır ya da ondan desteğini geri çekerek onun cesaretini kırar.
Borderline anne;
- Çoğunlukla bakım verenlerinden ayrışamamış ve bu nedenle birey olmak konusunda eksik kalmıştır.
- Bazen çocuğu kendi ebeveynleri yerine koyar ve onu çocuğu gibi göremez. Bazen de onu sürekli bebek konumunda tutabilir.
- Sürekli bebek konumunda tutmasının sebebi ise kendi terk edilme kaygılarından kendisini koruma çabasıdır.
Masterson, borderline bireylerin iki ana kapasite olan sevmek ve üretmek konularında ciddi eksiklikleri olduğuna vurgu yapar. Yaşamında olayları ve duygularını iki kutba böldüğü (iyi ve kötü olmak üzere) için çocuğuna karşı sevgisi de ikirciklidir.
- Çocuk iyi ve pasif konumdayken anne onu ödüllendirir, sever, bakım verir, özel olduğunu hissettirir. Diğer yandan çocuk anne gözünde pasif ve iyi konumda olmadığında çocuk değersizleştirilir, görmezden gelinir veya bakım alması sekteye uğrayabilir.
- Çocuk her anneden uzaklaşma ya da çevreyi keşfetme girişiminde annesinin manipülasyonuna, eleştirisine maruz kalabilir veya sevgisinden mahrum edilebilir.
- Bu durumda ‘iyi’ ve ‘kötü’ anne rolleri arasında kalan çocuk, bakım almak ve sevgi görmek için ‘pasif’ ve ‘iyi’ kalmaya çalışır. Çocuk ve borderline anne ilişkisi bu şekilde değişkenlik gösterebilir.
Borderline annenin çocuğun kendiliğini tanımaya ve anlamaya olan eksikliği çocuğun ego gelişimine zarar verir:
- Egonun yetersiz olduğu yerde de kendilik gelişimi duraklar. Kendilik gelişimi çocuğun kendi varlığını ortaya koyma ve ifade etmesi eylemlerini dış dünyayla ilişki kurarak ve ona entegre ederek yapabilme kapasitesidir.
- Kendilik gelişimini tamamlayamayan çocuğun ise hayatla baş edebilmek için sahte kendiliği aktif olur. Sahte kendilik de çocuğun anneyi kaybetmeme pahasına kendiliğini kaybetmesi sebebiyle geliştirdiği “-mış gibi” olan kişiliğidir.
- Anneden ayrışma ve kendiliğini tanıma girişimleri başarısız olan çocuk, aynı zamanda yoğun şekilde yetersizlik duygusu yaşar.
Borderline Anneyi Anlamak
Masterson, borderline bireylerin sevme kapasiteleri, yapışarak ve/veya uzaklaşarak, kendilerini koruma ihtiyaçları nedeniyle de felce uğramış olduğuna vurgu yapar:
- Borderline anneler partnerlerine veya çocuklarına duygusal olarak yapışırlar ya da uzaklaşırlar. Yakınlaşıldığında boğulma duygusu yaşayan annenin de aslında içinde bulunduğu durum, iyi hissetme halinde kalamıyor olmasıdır. Çünkü o da bakım verenine bu iyilik hali için kendiliğini feda etmek zorunda kalmıştır. Bir tarafı bunu bilirken bir tarafı da inkar eder.
- Borderline annenin çocuğuyla kurduğu bu ilişkide aslında ayrışamayan çocuktan ziyade annedir. Annesinin bu tutarsızlıklarına anlam veremeyen ve annesini iyide tutmaya çalışan çocuk, kapasitesi olmasına rağmen ayış(a)maz ve annesini muhafaza edebilmeye çalışır. Ayrışamadığı ve gidemediği için de çelişkili öfke ve suçluluk duygusu yaşar.
Borderline Anne ile Büyümüş Yetişkin
Borderline bir anneye sahip olan bireyler;
- Yetişkinlik dönemlerinde ilişkide oldukları insanlara yapışarak ilgi odağı halinde kalmaya çabalayabilirler.
- Kendilerini aciz ve ihtiyaç konumunda tutarak ilişkilerini manipüle edebilirler.
- Bazen de bunu şirin ve çocuksu yönlerini ortaya koyarak yaparlar. Amaç, bekledikleri bakım ve sevginin alınma ihtimalidir.
- İlişkiye çok fazla yatırım yaparak da ilişkiden bekledikleri sevgi ve ilgiyi almaya çabalayabilirler. Genellikle bu duygusal ihtiyaçlarını hediye gibi somut şeylerle almak isterler.
- Beklediklerini alamadıkları durumda yoğun öfke, çaresizlik, suçluluk ve depresyon duygularıyla boğuşabilirler. Terk edilme korkusuyla ilgili yoğun duyguları da bir yandan aktif olur.
Diğer taraftan bakıldığında ise borderline anneyle büyümüş bir çocuklar için şunları da söyleyebiliriz:
- Yetişkinlik hayatında ilgi ve sevgi alabildiği bir ilişkide de kalamaz ve boğuluyormuş gibi hissedebilirler. Bu nedenle ilişkiye zarar verecek o ilişkiyi bozacak şekilde girişimlerde de bulunabilirler.
- Ya da herhangi bir ilişki yaşamayı imkansız kılan bir partner seçmeleri de muhtemeldir.
- Diğer taraftan kendini ortaya koyabilmek konusunda eksik kaldıkları için yetersizlik duyguları daima aktif olur.
- İş hayatlarında kendilerini ketleyecek davranışlarda da bulunabilirler. Çünkü kendilerini mağdur ya da ihtiyaç duyan konumuna sokarak bekledikleri sevgi, bakım ve ilgiyi almak onlar için daha kolay bir yol olabilir.
Bu bireyler kendilerini sabote etmek için bu düzenekleri kendileri oluşturur ve hayatlarına uygularlar. Bir taraftan bu kurdukları düzenlerin de farkındadırlar ama gerçeği bilseler de inkar edebilirler. Borderline ebeveyn ile büyüyen bireyler psikoterapi desteğiyle kendilerini sabote etme sebeplerini fark ederek anlamlandırmaya çalışabilirler.
Bu süreçte borderline anneyi anlamak, kendilerini tanımak, değiştirmek ve dönüştürmek hedefiyle bir uzmanla birlikte ilerleyebilirler. Bunun için Heltia uygulamasını indirerek online terapi yoluyla destek alabilir, iyileşme yolculuğunuza başlayabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Borderline, Sınırda Kişilik Bozukluğu Nedir?” ve “Anne Sevgisi Eksikliği” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
