Şizotipal Kişilik Bozukluğu, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan DSM-5 kitabında yer alan bir psikolojik sorun. Genellikle kendini birçok insana garip gelebilecek davranışlar, batıl inançlar ve paranoyak düşünceler ile karakterize bir tür kişilik bozukluğu. Kontrol altına alınmadığında ise farklı psikolojik rahatsızlıklara yol açabilme ihtimali bulunuyor.
Bu nedenle birinde belirtileri gözlendiğinde bir uzmana danışılması oldukça önemli olan kişilik bozuklukları arasında diyebiliriz.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir?
Şizotipal Kişilik Bozukluğu; paranoid düşünceler gibi düşünce bozuklukları, yoğun sosyal anksiyete, gerçeklikten uzaklaşma, batıl ya da sıradışı inançlar ve tuhaf olarak tanımlanabilecek davranışlar ile karakterize bir kişilik bozukluğudur. Şizotipal Kişilik Bozukluğu DSM-5’te A kümesinde yer alır, yani eksantrik kişilik bozukluğu türü olarak geçer. Genellikle psikoz yaşanan bir rahatsızlık değildir, ama şizofreni spektrumunda olduğu düşünülür.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu özellikleri ve görülen genel davranışlar şöyle özetlenebilir:
- Şizotipal Kişilik Bozukluğu olanların davranışları ve tutumları başka insanlara tuhaf görünebilir. Alışılmışın dışında, farklı kıyafetleri ve konuşma tarzları ile dikkat çekebilirler. Kalıpları, düşünceleri ve algıları farklıdır.
- Başkaları ile iletişim ve yakın ilişkiler kurmakta zorlanırlar. Kendi kafalarında kurdukları sebepler dolayısıyla insanlara güvenmezler. Bu nedenle sosyal ortamlarda rahatsız olurlar ve bu tür ortamlardan uzak durmak isterler. İş ve okul hayatında da iletişim kopuklukları nedeniyle zorlanırlar. Yalnız kalırlar.
- Sohbet etmesi zor insanlardır. Konudan konuya atlarlar ya da aynı şeyleri tekrar tekrar anlatırlar. Söyledikleri mantık ya da bir olay örgüsü çevresinde ilerlemez.
- Olayları çok farklı, garip ve irrasyonel bir şekilde yorumlarlar. Yapılan her konuşmayı kendileri ile ilgili zannedebilirler. Paranoyak davranışlar sergileyebilirler. Birçok şeyi çarpık algılarlar ve gerçek olmayan anlamlar yükleyebilirler.
- Çoğunlukla batıl inançları vardır. Kendi olağandışı düşünme ve inanç kalıplarının dışına çıkmazlar.
- Genel olarak yetişkinlik döneminin başlarında teşhis edilir. Semptomlar bir uzman yardımı ile iyileştirilebilir. Kişilik bozukluğu tamamen ortadan kalkmaz, ama durum kontrol altına alınabilir. Bu sayede kişiler çok daha rahat ve iyi bir hayat sürebilirler.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Literatürde herhangi bir kişilik bozukluğunun nedenlerini keskin hatlarla tanımlayan bir çalışma yer almıyor. Birçok psikolojik sorun gibi kişilik bozukluklarının da farklı etkenlerin bir araya gelmesi ile tetiklendiği düşünülüyor. Dış dünyayı anlama ve anlamlandırma, kişilik gelişimi ve insanlarla ilişki kurma yaşamın erken yıllarında başlayan şeyler olduğu için de kişilik bozukluklarının çoğunun çocukluk dönemiyle alakası olduğu biliniyor.
- Genetik yatkınlık Şizotipal Kişilik Bozukluğunun gelişmesinde rol oynayabilir. Şizofreni veya farklı bir ruhsal bozukluk, kişilik bozukluğu olan birinci derece akraba, riski yükseltebilir.
- Çocukluk döneminde yaşanan bir travmatik olay, ilgisiz veya suistimalci ebeveynle Şizotipal Kişilik Bozukluğunu tetiklenebilir.
- Travma sonrası stres bozukluğu, bipolar bozukluk, borderline veya Narsisistik Kişilik Bozukluğu olan kişilerde şizotipal kişilik gelişme ihtimali daha yüksek olabilir.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Şizotipal Kişilik Bozukluğunu gösteren işaretler kişi tarafından rahatlıkla algılanamayabilir. Onun için normal bu olabilir. Fakat dışarıdan bakan biri, aile ya da yakınlar şu Şizotipal Kişilik Bozukluğu belirtilerini görebilir:
- İnsanlarla iletişim kurmakta aşırı derecede zorlanma. Alışık olunan sosyal ortamlarda bile endişeli, kaygılı olma.
- Toplum içerisinde tuhaf karşılanacak davranışlar, garip konuşmalar ve enteresan kıyafetler, aksesuarlar.
- Paranormal olaylara karşı aşırı ilgili olma ve batıl inançlar.
- Sihirli, özel güçler ile başkalarını kontrol edebileceğini, edebildiğini düşünme.
- Davranış ve alışkanlıkların kötü giden olayı engelleyebileceğini düşünme. Örneğin, bir eşyayı ortaya çıkararak o an yaşanabilecek kötülüklere karşı koruma sağladığına inanmak.
- Tutarsız, akışı bozuk ve karmaşık konuşmalar.
- Çok stresli dönemlerde yaşanabilecek psikotik ataklar.
- Ruhların varlığını hissettiğini, gaipten sesler duyduğunu iddia etmek.
- Kendi kendine konuşmak.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Tanı Kriterleri Nelerdir?
Şizotipal Kişilik Bozukluğu tanısı için DSM-5’te belirtilen tanı kriterlerinden en az 5 tanesinin karşılanması gerekir. Teşhisi; aşağıda bahsedeceğimiz kriterler, hasta öyküsü, ek gözlemler ve tetkikler sonucunda bir ruh sağlığı uzmanı koyar:
- Referans fikirler, olayları çarpık bir açıdan yorumlama
- Tuhaf ve batıl inançlar
- Bedensel yanılsamalar gibi algı bozuklukları
- Garip düşünceler ve konuşma şekli
- Şüpheli, paranoyak düşünce ve davranışlar
- Tuhaf görünüm
- Birinci derece akrabaları dışında bir arkadaşının, yakının olmaması
- Paranoyak korkularla beslenen aşırı sosyal kaygı
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıldır?
Şizotipal Kişilik Bozukluğu tedavisi; yaşanan psikolojik problemin semptomlarını kontrol altına alma ve kişinin gerçeklik algısını, ilişki dinamiklerini daha sağlıklı bir seviyeye taşıma amacı güder. Bu süreçte uzman anskiyete ve depresyon ilaçları kullanılmasını uygun görebilir. Birçok benzer rahatsızlık gibi Şizotipal Kişilik Bozukluğu ilaçları olarak tanımlanan, direkt olarak bu duruma yönelik bir ilaç yoktur.
Tedavi sürecinde:
- Bilişsel Davranışçı Terapi ile kaygının nasıl yönetileceği, diğer insanların davranışlarının sağlıklı bir çerçeveden nasıl değerlendirilebileceği ve sosyal ortamlarda nasıl rahat hissedilebileceği üzerine çalışılabilir.
- Terapi yaklaşımları ile olumsuz duygu ve düşüncelerle nasıl başa çıkılacağı, ilişki kurmanın yolları, insanlara nasıl güvenilebileceği ve önyargılarla başa çıkma yolları öğrenilebilir.
- Aile terapisi de organize edilebilir. Aile üyeleri ile ilişkinin gelişmesi, sorunun ve çözüm yollarının herkes tarafından çok daha iyi anlaşılabilmesi için etkili olabilir.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Hakkında Merak Edilenler
Şizotipal Kişilik Bozukluğu ve Şizofreni İlişkisi
- Şizotipal Kişilik Bozukluğu olan kişilerin tuhaf veya batıl inançları olabilir. Yakın ilişkiler kurmakta zorlanırlar ve gerçeği çarpıtma eğilimindedirler. Bu nedenle Şizotipal Kişilik Bozukluğu; bir kişinin hareketlerini, düşüncelerini, gerçekleri algılama ve duyguları ifade etme şeklini ve başkalarıyla kurduğu ilişkileri etkileyen şizofreninin hafif bir formu gibi görünebilir.
- Fakat Şizotipal Kişilik Bozukluğunu şizofreniden ayıran en önemli nokta, bu kişilerin gerçek ile hayali ayırt edebiliyor olmalarıdır. Örneğin, bir odada bir ruhun varlığını hissettiğini iddia edebilir ama o ruhu görmez, görse bile hayal ettiğini bilir. Şizofreni hastaları ise hayal ile gerçeği birbirinden ayıramaz. Halüsinasyonlar çok gerçekçi görünebilir.
- Şizotipal Kişilik Bozukluğu kontrol altına alınmadığında, zaman içerisinde şizofreniye evirilebilir.
Şizoid ve Şizotipal Kişilik Bozukluğu Farkı Nedir?
- Şizoid Kişilik Bozukluğu insanın kendini; kendi isteği, daha doğrusu doğası gereği insanlardan soyutladığı, yalnız kalmayı tercih ettiği bir kişilik bozukluğudur. Sosyalleşmekten uzak durur ve insanlarla ilişki kurmakla ilgilenmez. Şizotipal Kişilik Bozukluğunda ise kişi iletişim kurmayı bilemediği için insanlardan uzak kalır.
- Şizoid kişilikte gerçekleri çarpıtma ya da farklı, garip bir açıdan algılama gibi durumlar görülmez. Şizotipal kişilikte ise gerçek ve bedensel algılar çarpık olabilir. İrrasyonel düşünceler görülebilir.
- Şizotipal kişilik, şizoide göre çok daha paranoyaktır.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu ile Nasıl Başa Çıkabilirim?
Şizotipal Kişilik Bozukluğu, birlikte yaşaması oldukça zor olan bir ruhsal durumdur. Zaman içerisinde kendinizi çok yalnız hissedebilir, kimsenin sizi anlamadığını düşünebilir, iş bulmakta zorlanabilirsiniz. Kontrol altına alınmayan semptomlar zamanla sizi çok seven insanlara bile güvenememenize, onlardan uzaklaşmanıza yol açabilir. Bu da yalnızlığı ve buna bağlı olarak gelişebilen depresyonu beraberinde getirebilir. Bununla beraber Şizotipal Kişilik Bozukluğunun yanında farklı ruh hastalıkları da gelişebilir.
Sizi anlayan ve size yardım etmek üzere orada bulunan bir ruh sağlığı uzmanı ile çok daha güçlü ilişkiler kurmayı öğrenebilir, hayattaki yerinizi keşfedebilirsiniz. Kendinizi sosyalleşmeye ve insanlarla sağlıklı iletişim kurmaya hazır hissettiğinizde; çok daha severek yapabileceğiniz işlere geçebilir, gönüllülük programlarına katılarak farklı sosyal ortamlarda bulunmanın sizde uyandırdığı duyguları keşfedebilirsiniz.
Bunun için Heltia uygulamasını indirebilir, online psikolog görüşmeleri ile Şizotipal Kişilik Bozukluğu dahil her konuda mental sağlık desteği alabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz "Narsisist Kişilik Bozukluğu Nedir, Özellikleri Nelerdir?" ve "Borderline ile Yaşamak" adlı yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
