Yas, bir kayıp sonrasında (değer verdiğimiz birini veya bir şeyi) yaşanılan bir durumdur. Yas, hayatın doğal bir parçasıdır. Ölüm dışında boşanma, iş kaybı, taşınma, aileden ve arkadaşlardan uzaklaşma sonucunda da yas tutulabilir. Yas tepkileri ise yaşamın tehlikeye girmesi ve bir kişiyi ya da bir objeyi kaybetme ya da kaybetme tehdidi sonrasında ortaya konulan duygusal, davranışsal ve düşüncesel tepkilerdir.
Yas süreci her birey için farklılık gösterir. Kişinin geçmiş travmatik yaşantıları, sosyoekonomik durumu ve başa çıkma becerileri gibi kişisel özelliklerinin yanında; bahsedilen kayıp bir insanın vefatıysa bu insanın yaşı, kişiye yakınlığı, vefatın şekli, vefatın aniden (trafik kazası ya da intihar) ya da beklendik (uzun süreli bir hastalık sonucu yaşanan bir ölüm) olması gibi vefatın doğasını içeren durumlar da kişilerin gösterdiği yas tepkilerini ve bu tepkilerin süresini etkiler. Bunun yanında yaşanan kayıp sonrası alınan sosyal destek, ve kültür (kayıp sonrasındaki ritüeller, kişinin dini inancı) yas süreci üzerinde önemli etkisi olan diğer faktörlerdendir.
Bu yazıda yas ne demek, yas nasıl tutulur, yas süreci ne kadar sürer gibi sorulara cevap verdik. Böylelikle herkesin bu durumu daha iyi anlamasına yardımcı olmayı hedefliyoruz.
Yas Tepkileri Nelerdir?
Bir kayıp sonrasında verilen tepkiler farklılık gösterse de bazı evrensel tepkiler de var. Beklenmedik her türlü kayıp kişinin güvende olma duygusunu zedeler ve yaşamın sürekliliği ile rutinleri sekteye uğratır. Bu nedenle sık görülen tepkiler duygusal, davranışsal, bilişsel ve fizyolojik tepkiler olarak ayrılabilir. Yas tepkileri şöyle sıralanabilir:
- Duygusal tepkiler: Depresyon, umutsuzluk, kaygı, öfke ve suçluluk duygularını içerir. Suçluluk duygusu genellikle kişinin yapabilecekleri, yapması gerekenleri ve “keşke”leri kapsar.
- Davranışsal tepkiler: İçerisinde ağlama, sosyal olarak geri çekilme ve tükenmişlik bulunur.
- Bilişsel tepkiler: Kayıp hakkında sürekli düşünme, özgüven kaybı, konsantrasyonda güçlük ve inkarı içerir.
- Fizyolojik tepkiler: Madde kullanımı, iştah kaybı ya da çok yemek yeme, halsizlik, uyku sorunları ve somatik şikayetler (çoğunlukla ağrılar) örnek olarak verilebilir.
Bu tepkilerin klinik olarak 6 ay ile 1 sene (bazı kaynaklara göre 2 seneye kadar uzamaktadır) arasındaki zaman içerisinde azalarak etkisini kaybetmesi beklenir.
Kübler-Ross’un Yas Kuramı Nedir?
Yas tutmak konusunda en sık kullanılan kuram Kübler-Ross’un (1969) Beş Aşamalı Yas Kuramıdır. Bu kurama göre yas tutan bireyler aşağıdaki aşamalardan geçebilirler:
- İnkar ve yalıtma
- Öfke
- Pazarlık etme
- Depresyon
- Kabullenme
Kübler-Ross’un yas aşamalarını şöyle detaylandırabiliriz:
- İlk aşamada bireylerin yaşadıkları kaybı kabullenmede zorluk yaşadığı dönem olan inkar dönemi bulunur. Bu geçici bir dönemdir.
- Bireyler kaybın gerçekliğini kabullendikçe öfke duygusu ortaya çıkmaya başlar ve “neden ben” sorusu bireylerin kendisine sıklıkla sorduğu bir soru olur.
- Pazarlık sürecinde ise kaybın yerine gelmesi karşılığında neler yapabilecekleri ya da kişi neler yapsaydı kaybı önleyebileceği konusunda düşünür.
- Pazarlık aşamasından sonra kaybın kabullenilmesi ve geri dönülemeyeceği anlaşıldıktan sonraki çaresizlik yerini depresyona bırakabilir. Bu dönemde yoğun üzüntü ve çaresizlik duyguları yaşanır.
- Son aşamada ise bireyler kaybı kabullenir ve yaşadıkları kayıpla nasıl başa çıkacaklarını öğrenmeye başlar. Bu süreçte gündelik hayatlarına geri dönerler.
Kübler-Ross’un kuramı alan yazınında sıklıkla kullanılan bir kuram olsa da son yıllarda eleştirilmeye başlanmıştır. Bu adımların yasın doğal süreci olduğu, ve bilimsel olarak kanıtlarının eksik olduğu savunulsa da kuram, hala sıklıkla kullanılan bir yas kuramıdır.
Ne Zaman Profesyonel Yardım Almalıyız?
Yas tepkilerinin 6 ay ile 1 sene (hatta 2 yıl) arasında sürmesi ve bu süre sonunda azalması beklenir. Yas sürecindeki kişinin intihar eğilimleri, kaybın doğası (ölüm şekli, yakınlık, çoğul ölüm olup olmadığı) gibi durumlar da göz önünde bulundurularak profesyonel yardım alınması tavsiye edilir.
Yas sürecinde alınan profesyonel yardım “yas danışmanlığı” olarak adlandırılır ve ayrı bir danışmanlık hizmeti olarak yurtdışında faaliyet gösterir. Ülkemizde yas sürecinde profesyonel yardım alma çok yaygın değildir. Fakat yas tepkileri depresyon ile benzerlik gösterebilir. Kişinin geçmiş yaşantıları ve patolojileri de yas tepkileri üzerinde etkilidir.
Terapötik açıdan yas sürecindeki kişiyle birlikte dünyaya ilişkin düşüncelerin yeniden yapılandırılmasına yardım etmek ve kaybı hayatlarına dahil ettikleri “yeni bir normal” inşa edebilmeleri için yas sürecindeki kişilerin profesyonel yardım almaları oldukça önemlidir. Bunun için Heltia uygulamasını kullanabilir, yas süreciniz dahil her konuda online terapi ve mental sağlık desteği alabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Hayatta Kalanın Suçluluğu Neden Olur ve Nasıl Başa Çıkılır?” ve “Majör Depresyon Atlatanların Unutmaması Gereken 8 Şey” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
