Hayatta yeni bir sayfa açmak ya da küçük görünse de değişiklikler yapmak her zaman çok kolay olmayabilir. Bazen bu değişimler olumlu olaylar sonucunda yaşansa bile alışmak zaman alabilir. Bazen ise üzücü, travmatik olaylar sebebiyle değişen hayat dinamiklerine ayak uydurmak zorunda kalabiliriz. Böyle dönemlerde yaşanan zorluklar genelde geçici olsa da psikolojik anlamda olumsuz etkileyebilir. Özellikle çocuklarda gözlenebilen bu tür uyum problemleri kimi zaman bir ruh sağlığı uzmanından destek almayı gerektirebilir.
Peki, hangi durumlar için bir uzmana gitmekte fayda var? Bahsedilen bu uyum ve davranış bozukluğu nedir, ne gibi belirtiler gösterir? Bu soruların yanıtlarını yazımızda bulabilirsiniz.
Uyum Bozukluğu Nedir?
Uyum bozukluğu; stresli veya travmatik bir olaya karşı gelişebilen, depresif hissetmeye ve aşırı kaygı duymaya neden olan, olumsuz duygu durumu, davranış ve tutumları kapsar. Yani kişinin hayatındaki stresli bir olaya ya da değişime verdiği tepkidir de diyebiliriz. Burada tetikleyici; bir iş ya da sağlık sorunu, kötü bir ayrılık, finansal sorunlar, emeklilik ya da okul değişimi gibi büyük değişiklikler olabilir. Uyum bozuklukları genel olarak geçicidir.
Uyum bozukluğu, durumsal depresyon olarak da adlandırılır. Uluslararası Hastalık Sınıflandırması ICD-10’da kod F43.2 uyum bozukluğu olarak geçer. Çocuk, ergen ve yetişkinlerde görülebilir. Yaşamın geçiş dönemlerinde ise daha sık görülür. Uyum bozukluklarında kişiler:
- Yaşadıkları tetikleyici olay ya da olaylardan sonra hayata uyum sağlamakta zorlanabilirler.
- Bu dönemde aktivitelere ve insanlara karşı ilgisizlik davranabilirler. Aşırı isteksiz olma hali, karamsarlık, depresif hisler, endişe ve kaygı belirtileri, uyku sorunları yaşayabilirler.
- Stres tepkisi sendromu olarak da bilinen bu rahatsızlıkta stresle başa çıkmayı bilemedikleri için sorun yaşarlar.
- Zaman zaman ağlamaklı olabilirler, yalnız kalmak isteyebilirler.
Uyum Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
Uyum bozuklukları ortaya çıkış şekillerine ve belirtilere göre birkaç alt türe ayrılır. Bunların tespiti ve tedavisi için alanında uzman kişilerden destek almak daha faydalı olacaktır.
Uyum bozukluğu alt tipleri ise şöyle sıralanabilir:
1. Depresif Uyum Bozukluğu
- Üzüntü, sık sık ağlama, umutsuzluk, daha önceden sevilerek yapılan şeylerden zevk alamama gibi belirtiler görülür.
- Kişinin modu genel olarak düşük olur ve kendine zarar verme, intihar düşünceleri görülebilir.
- Depresif mizaçlı uyum bozukluğunun majör depresyon ya da yas tutmadan farklı olduğunu bilmek ve durumu tespit edebilmek önemlidir.
2. Anksiyeteli Uyum Bozukluğu
- Sürekli bir kaygı ve endişe hali dikkat çeker. Kişi bu şekilde hissetmekten yorulup bunalabilir.
- Çarpıntı, normalden fazla hareket ve endişeyle gelen manik davranışlar görülebilir.
- Anksiyete uyum bozukluğu yaşayan biri konsantre olmakta zorlanabilir.
- Çocuklarda ayrılık kaygısı ile beraber görülebilir. Anksiyete bozukluğu ile aynı şey değildir, ama ilk etapta benzer olduğu düşünülebilir.
3. Karışık Anksiyete ve Depresif Ruh Hali ile Uyum Bozukluğu
- Hem endişeli hem depresif hissetme durumu söz konusudur.
- Belirtileri depresyon ya da anksiyete bozukluğu ile tam olarak uyuşmaz.
4. Davranış Bozukluğu ile Uyum Bozukluğu
- Asilik, pervasız ve umarsız davranışlar, saldırgan tavırlar görülür.
- Başkalarının temel haklarını göz ardı etmek, eşyalara zarar vermek, sosyal kurallara uymamak yaygındır.
- Ergenlerde uyum ve davranış bozuklukları genellikle bu kategoride yer alır. Okuldan kaçma, okul kurallarına uymama gibi davranışlar sık görülebilir.
5. Duygu ve Davranış Karışıklığı ile Uyum Bozukluğu
- Depresyon, anksiyete ve davranış uyum bozukluğunun bir arada görüldüğü tiptir.
- Bağımlılık, aşırı saldırgan hatta düşmanca davranışlar görülebilir.
6. Tanımlanmamış Uyum Bozukluğu
- Belirtilerin fiziksel olduğu sosyal uyum bozukluğu türüdür.
- Vücut ve baş ağrısı, mide ve karın ağrıları, çarpıntı, uyku sorunları, hasta olduğunu inkar etme davranışları görülebilir.
Uyum Bozuklukları Neden Olur?
“Uyum bozuklukları nedir ve neden olur?” sorularına yanıtını daha iyi anlayabilmek için bu soruna yol açabilecek etkenleri inceleyebiliriz. Örnek olarak şunları verebiliriz:
- Sevilen birinin ya da evcil hayvanın kaybı
- Boşanma, ayrılık
- Çocuk sahibi olmak
- İşten atılma ya da gönülsüzce iş değiştirme
- Ekonomik güçlükler
- Hukuki süreçler
- Aile içi şiddet
- Kardeş ya da üvey anne ve baba gibi aileye yeni birinin katılması
- Farklı bir yere taşınmak
- Cinsel yaşam sorunları
- Ciddi bir hastalık için uzun süreli tedavi görmek
- Okul değişimi
- Büyük bir trajedi yaşamak
- Askere gitmek
- Doğal afetler
Bu tetikleyiciler aynı durumda olan kişileri farklı şekillerde etkileyebilir. Yani aynı ortama uyum sağlayamayan kişiler farklı türlerde uyum bozukluğu gösterebilirler. Örneğin, askerde uyum bozukluğu kendini bir kişide anksiyete türünde diğerinde tanımlanamayan türde gösterebilir. Ayrıca tetikleyiciler olumlu olaylar da olabilir. Örneğin, terfi almak da işten çıkarılmak gibi durumlar uyum bozukluğuna yol açabilir.
Uyum Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Uyum bozukluklarının belirtileri çoğu zaman tetikleyici olay ya da durumun arkasından en fazla 3 ay içerisinde kendini gösterir. Bazı kişiler birçok belirti gösterirken kimisinde yalnızca 1 ya da 2 tane görülebilir. Bu durum biraz kişinin stresle başa çıkma becerileriyle de alakalıdır. Uyum bozukluğu belirtileri olarak görülebilecek durum ve davranışlar şöyle sıralanabilir:
- Endişe ve uzun süren kaygı hissi
- Asi davranışlar ve dürtüsel hareketler
- Kapana kısılmış gibi hissetmek, çaresizlik, umutsuzluk
- Sürekli üzgün olma hali ve ağlama isteği
- Kendini insanlardan soyutlama
- Odaklanma sorunları
- Kendine zarar verme ve intihar düşünceleri
- Özgüven kaybı
- Uyku sorunları
- Baş, vücut, kas ve eklem ağrıları
- Sindirim sorunları
- Tükenmişlik hissi
- Çarpıntı
- İlgisizlik
- Madde bağımlılığı
Çocuklarda ve gençlerde görülen semptomlar genellikle davranışsaldır. Okuldan kaçmak, birileriyle kavga etmek ya da izin verilmemesine rağmen evden çıkarak tepki vermek sıklıkla görülen durumlardır. Yetişkinlerde ise daha çok üzüntü ve kaygı gibi duygusal semptomlar görülür.
Uyum Bozukluğu Tanı Kriterleri Nelerdir?
Genellikle uyum bozukluğu belirtileri 6 ay içerisinde azalır. Özellikle tetikleyici ortadan kalktıysa semptomlar yavaş yavaş bitebilir. Fakat bazı durumlarda 6 aydan uzun sürer. Böyle bir şey yaşandığında mutlaka bir uzmana danışmak gerekir. Bu aşamada bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşmek oldukça önemlidir.
Henüz resmi bir uyum bozukluğu testi veya kesin bir tespit yöntemi bulunmuyor. Ancak uyum bozukluğu DSM 5 tanı kriterleri şöyle özetlenebilir:
- Yaşanan stresli bir olay ya da değişimden sonraki 3 ay içinde ortaya çıkan, duygusal veya davranışsal farklılıklar
- Olaylara normalde beklenenden daha fazla tepki göstermek, sıkıntılı olmak
- Kişisel yaşam ve/veya işte, okulda önemli sorunlar yaşamak
- Belirtilerin başka bir psikolojik rahatsızlık ile açıklanamaması
Psikoloji uyum bozukluğundan ciddi şekilde etkilenir. Ayrıca daha önce de söylediğimiz gibi uyum problemi depresyon, anksiyete bozuklukları ile karıştırılmaya müsaittir. Bu nedenle tanının mutlaka uzman biri tarafından konması gerekir.
Uyum Bozukluğu Tanısı Sonrasında Tedavi Nasıldır?
Ağır stres tepkisi ve uyum bozukluğu tedavisinde en önemli kısım terapidir. Bu sayede stresi nasıl karşılayabileceğinizi, değişikliklerin yarattığı kaygı duygusuyla başa çıkmayı öğrenebilirsiniz.
Uyum bozukluğu tedavisi:
- Psikoterapi veya konuşma terapisi gibi farklı yaklaşımları,
- Antidepresanlar veya anti-anksiyete ilaçları,
- Destek gruplarına katılımı içerebilir. En doğru kararı danıştığınız uzman sizin de görüşlerinizi alarak verecektir.
Uyum Bozukluklarını Önlemek Mümkün mü?
Uyum bozukluğu ve stres tepkisi sendromunu önlemenin bilinen bir yolu yok. Neticede hayatın ne zaman ne getireceğini bilmek mümkün değil. Doğal afet gibi tamamen kontrol dışında gelişen olayların etkilerini de önleme şansımız olmuyor. Bunun dışında yeniliklerden kaçınmak ya da korkmak da hiçbir zaman çözüm değil. Hayatın akışında yaşanabilecek her şey bir şekilde ortama uyum sağlamanızı zorlaştırabilir. Çok istediğiniz terfi sonrasında birden kendinizi bambaşka bir ruh halinde bulabilirsiniz.
Bunlardan ve etkilerinden kaçınmak pek mümkün olmasa da kendiniz için yapabileceğiniz şeyler elbette var:
- Sağlıklı bir yaşam rutini oluşturmaya çalışın. İyi beslenmek, düzenli egzersiz ve uyku sizi stresten uzak tutmaya yardımcı olabilir ya da stresin etkilerini azaltabilir.
- Güçlü ilişkiler kurmak, yaşadığınız zorlukları atlatmada size yardımcı olabilir. Sizi kayıtsız şartsız seven aile üyeleri, yakın ve gerçek dostlar uyum sağlamaya çalıştığınız bir duruma alışma döneminde sandığınızdan çok daha iyi gelebilir.
- Özgüveni yüksek tutmak da çok önemli. Kendinize güvenmeli ve zorlukların üstesinden gelebileceğinize inanmalısınız.
- Hayata her zaman olumlu bakmaya çalışmak yaşamın akışını en iyi şekilde karşılamanıza yardımcı olabilir. Olayların negatif yönlerine odaklanmamayı tercih etmek birçok şeyi değiştirebilir.
- Stresle başa çıkmayı öğrenmek size birçok açıdan fayda sağlayabilir. Herkesin bir kırılma noktası olabilir. Bazı kişiler hayatı çok daha stresli bir akış içerisinde sürdürebilir.
Bu insanın yapısıyla, yaşadıklarıyla alakalı olabilir. Ama ne olursa olsun stresle başa çıkmanın mümkün olduğunu bilmelisiniz. Bu aşamada meditasyon gibi sakinleştirici yöntemleri deneyebilir, sizi yönlendirmesi için bir uzmana başvurabilirsiniz. Bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşmek için mutlaka hayatınızı derinden etkileyen, çok büyük görünen sorunlar yaşamak zorunda değilsiniz.
Kendinizi daha iyi tanımak, duygu ve düşüncelerinizi yönetmek, sinir sisteminizin esnek dayanıklılık kapasitesini geliştirmek için de başlayabilirsiniz. Dilerseniz ilk adımı atmak için Heltia uygulaması üzerinden online terapi alabilir, iyi oluşunuzu geliştirebilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız "Yetişkinlerde Ayrılma Anksiyetesi Neden Olur?" ve "Sosyal Kaygı Bozukluğunda Olumsuz İçsel Yaşantılar"” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
