Deliksiz bir uyku uyumak her zaman mümkün olmayabilir. Çünkü uyku günlük hayatta yaşananlardan, içerisinde bulunulan ortamdan ve şartlardan etkilenen bir süreç. Bu nedenle kimi insan az uyumak, sık sık uyanmak ya da bir türlü uykuya dalamamak gibi sorunlarla karşılaşılabilir. Bu durumlar ayrıca bir uyku bozukluğu sebebiyle de yaşanıyor olabilir.
Sizin normal olduğunu düşündüğünüz bir uyku bölünmesinin altında farklı uyku sorunları, parasomniler yatıyor olabilir. Neyin ne olduğunu anlayabilmek için ise bu konuda biraz fikir sahibi olmak gerekir. Özellikle çocukların yaşadıkları uyku sorunlarını anlamlandırabilmek ve doğru zamanda doğru uzmana başvurabilmek açısından “Gece terörü nedir? Parasomniler nedir, belirtileri nelerdir?” gibi soruların yanıtlarını bilmek faydalı olabilir.
Parasomnia Nedir?
Parasomnia; uyku süresinde normal olmayan, istemsiz ve anormal davranışların oluşmasına yol açan uyku bozukluklarıdır. Farklı çeşitleri vardır. Parasomniası olan biri uykuya dalarken ya da uykunun ortasında;
- Hareket etmek,
- Konuşmak,
- Uyanık gibi görünüp garip hareketler sergilemek gibi şeyler yapabilir.
Üstelik tüm bunların sonrasında da yaptıklarını hatırlamaz. Bu durum, özellikle uykuda konuşmak ve hatırlamamak olarak yansıyabilir.
Parasomnia türleri hem yetişkin hem çocuklarda görülür. Uyku kalitesini ciddi anlamda düşürebilir ve günlük hayatı olumsuz etkileyebilir. Ayrıca parasomni bozukluklar ile boğuşan biriyle aynı ortamda yaşamak ya da uyumak da oldukça zor olabilir. Tüm bunların yanında bu rahatsızlık tehlike de içerebilir. Gece kontrolsüz bir şekilde dolaşmak hem sorunu olan kişiye hem yakınına zarar verecek olaylarla sonuçlanabilir. Bu nedenle teşhis ve tedavi önemlidir.
Parasomnia Çeşitleri Nelerdir?
Parasomnia türleri uykunun REM ve N-REM evrelerinde görülenler olmak üzere ikiye ayrılır. Bilindiği gibi uykunun farklı evreleri vardır. REM uykusunda vücut felç halindedir, fakat beyin fonksiyonları tıpkı uyanık zamanki gibi çalışır.
Birçok araştırma REM uykusunun gün içerisinde öğrenilen ve yaşananların proses edildiği zaman olduğunu gösterir. REM uykusu bölünen birinin gün içerisinde daha bitkin, yorgun ve sinirli olduğu da bilinmektedir. N-REM ise REM uykusu dışındaki zamanları tanımlar. İşte parasomni türleri de N-REM süreçte veya REM uykusunda görülmesine göre farklı değerlendirilir.
Genel olarak hepsi şöyle sıralanır:
- Uyurgezerlik
- Uykuda konuşma
- Uykuda inleme
- Uyku Felci
- Kabuslar
- Gece terörü
- Yatak ıslatma
- Zihin bulanıklığı
- Diş gıcırdatma
- Gece yeme bozukluğu
- REM uykusu davranış bozukluğu (RBD)
- Diğer parasomniler
1. Uyurgezerlik
Uyurgezerlik; uyurken yürüme, gezinme olarak bilinen bir tür parasomniadır. Oldukça yaygındır. Çoğunlukla N-REM evrede oluşur. Genellikle uykunun ilk zamanlarında, gecenin erken saatlerinde görülür. Gündüz uykusunda bile ortaya çıkabilir. Bazen uykuda konuşma ile bir arada görülebilir. Uyurgezer kişiler gece kalkıp evde herhangi bir iş yapmaya çalışabilirler. Evden dışarı çıkıp sokakta gezdikleri de görülür.
Uyurgezerlik; uyurken yürüme, gezinme olarak bilinen bir tür parasomniadır. Oldukça yaygındır. Çoğunlukla N-REM evrede oluşur. Genellikle uykunun ilk zamanlarında, gecenin erken saatlerinde görülür. Gündüz uykusunda bile ortaya çıkabilir. Bazen uykuda konuşma ile birleşebilir. Uyurgezer kişiler gece kalkıp evde herhangi bir iş yapmaya çalışabilirler. Evden dışarı çıkıp sokakta gezdikleri de görülür.
2. Uykuda Konuşma
Uykuda sayıklamak olarak da bilinen bu parasomnia uyku sırasında bir şeyler anlatmak olarak tanımlanabilir. Anlamlı bir konuşma olmak zorunda değildir. Mırıltı şeklinde de görülebilir. Uykunun her saatinde olabilir. Çoğu zaman yeni uykuya dalmış birinin konuştukları daha rahat anlaşılır. Uykuda konuşma sırasında kişi aklına takılan bir şeyi ya da gördüğü rüyayı anlatıyor olabilir. Tamamen günden bağımsız, alakasız bir konu üzerine de konuşabilir.
3. Uykuda İnleme
Uykuda inleme davranışı genellikle yavaş ve derin nefes verirken görülen bir uyku bozukluğudur. Sık sık horlama ile karıştırılır, çünkü yalnızca hafif bir inilti gibi olmak zorunda değildir. Daha yüksek perdeli bir ses de çıkabilir. Horlamadan tamamen farklı bir durumdur.
4. Uyku Felci
Uyku felci, bir REM süreci uyku bozukluğudur. Vücudu hareket ettirememeye neden olan bir parasomnia türüdür. Normalde uykuya dalarken vücut kasları gevşer. REM uykusu sırasında kaslar daha da gevşer ve hareketsizleşir. Bu durum atoni olarak tanımlanır. İşte uyku felci, kişi hala uyanıkken kas atonisi meydana geldiğinde oluşur.
Uyku felcinde:
- Uykuya dalarken ya da uykudan uyanırken kıpırdayamadığınızı hissedebilirsiniz.
- Uyanıkken rüya ya da halüsinasyonlar görebilirsiniz.
- Ataklar saniyeler ya da dakikalar sürebilir.
- Ataklar genelde kendiliğinden sonlanır.
5. Kabuslar
Kabus; insanı rahatsız eden, korkutan ve tedirgin eden rüya türüdür. Hayaletler ya da kişiye korkutucu gelen farklı öğeler bu tür rüyalar içerisinde yer alır. Vahşi yaratıklar sebebiyle acı çekme ve ölüm, kabuslarda sık sık karşımıza çıkar.
Belli bir sıklıkla tekrarlayan kabus görme durumu ise literatürde kabus bozukluğu olarak tanımlanır. Daha çok REM sürecinde görülen parasomnilerdir. Kabus sonrasında tekrar uykuya dalmak zor olabilir, kişiyi uykusuzluğa sürükleyebilir. Bu nedenle alanında uzman kişilerden yardım almak, uyku kalitesini geliştirmek için adımlar atmak gerekebilir.
6. Gece, Uyku Terörü
Gece terörü ya da uyku terörü olarak isimlendirilen bu parasomnia; ani bir şekilde, dehşete düşmüş halde uyanmaya sebep olan bir uyku bozukluğudur. Yaşanan korku durumu 5 dakikaya kadar sürebilir. Yapılan araştırmalar en çok 3 – 7 yaş arasındaki çocuklarda görüldüğüne işaret etmektedir. Genellikle N-REM süreçte olur ve kabuslardan farklı olarak korku öğeleri içeren bir rüya görme durumu yoktur.
Uyku terörü belirtileri;
- Ağlama,
- Bağırma,
- Kalp atışının çok hızlanması,
- Aşırı terleme,
- İrileşen göz bebekleridir.
7. Yatak Islatma
Alt ıslatma ya da enürezis nokturna; uyku sırasında, istemsiz bir şekilde idrar kaçırmaya yol açan bir uyku bozukluğudur. En çok 6 yaşın altındaki çocuklarda görülse de yetişkinler de bu rahatsızlıktan şikayetçi olabilirler.
8. Zihin Bulanıklığı
İngilizcede “confusional arousal” olarak geçen bu parasomniada kafanız tamamen karışmış bir şekilde uyanabilirsiniz. Nerede olduğunuzu, ne yaptığınızı anlamakta zorlanabilirsiniz. Bu durumu yaşayan kişilerde reaksiyon süreci yavaşlar, konuşma hızı düşer ve kişi nerede olduğunu bilmediği için endişelenip ağlamaya başlayabilir. Bu atak durumu birkaç dakika da sürebilir birkaç saat de. Çoğunlukla N-REM evrede görülür.
9. Diş Gıcırdatma
Diş gıcırdatma, uyku sırasında dişlerin birbirine sürterek ve sıkılarak gıcırdatıldığı uyku bozukluğudur. Yetişkinlerde sıklıkla görülür. Genellikle N-REM süreçte oluşur. Bu parasomnia türüne sahip kişiler genellikle sabahları bir çene ağrısı ile uyanır. Boyun, kulaklar ve baş da diş gıcırdatma sebebiyle ağrıyabilir. Uzun vadede ise dişler aşınır ve hassasiyet artar.
10. Gece Yeme Bozukluğu
Uykuya bağlı yeme bozukluğu olarak da bilinen bu durum, REM uykusu dışında gerçekleşir ve kişinin tıkınırcasına yeme atağı geçirmesine yol açabilir. Bu süreçte insanlar günlük yaşamda tüketmeyecekleri yiyecekleri, çiğ et gibi aslında tüketilmemesi gereken şeyleri kontrolsüzce yiyebilirler.
11. REM Uykusu Davranış Bozukluğu (RBD)
REM uykusu davranış bozukluğu, bir kişinin canlı rüyalar görmesi olarak tanımlanabilir. Bu uyku bozukluğunu yaşayan kişilerde REM uykusu sırasında vücut olması gereken felç durumuna giremez. Bu sorun gündüz uykusunda da görülebilir. Bir uyku döneminde birden fazla episod yaşanabilir. Korkutucu, şiddetli ve gerçekçi bir rüya semptomları tetikleyebilir. RBD'li bir kişi uyurken;
- Konuşmak, bağırmak veya çığlık atmak,
- Tekmelemek, yumruklamak veya hırpalamak,
- Kolayca uyanmak,
- Rüyaları açıkça hatırlamak gibi davranışlar sergileyebilir.
12. Diğer Parasomniler
- Patlayan kafa sendromu: Bu sendromda kişi uykuya dalmak veya uyanmak üzereyken yüksek, ani bir gürültü hayal eder ve o sesi duymuş gibi olur. Korkarak uyanabilir.
- Halüsinasyonlar: Uykuya dalarken veya uyanıkken halüsinasyon görme durumudur.
- Uykuda kaşınma: Uyku sırasında yoğun bir şekilde, farkında olmadan kaşınma durumudur. Uyandığınızda kaşımadan kaynaklı tahrişler, kızarıklıklar ve kanamalar görebilirsiniz.
Parasomnia Neden Olur?
Parasomnia bozukluklarını tetikleyen birçok etken vardır. Bunlardan biri ya da birkaçı uyku bozukluğu gelişmesine yol açabilir. Bu nedenleri şöyle sıralayabiliriz:
- Uyku apnesi gibi uyku bağlantılı rahatsızlıklar
- Genetik yatkınlık
- Endişe, kaygı
- Stres
- Kronik ya da dönemsel depresyon
- Travma sonrası stres bozukluğu
- Huzursuz bacak sendromu gibi periyodik hareket yaratan rahatsızlıklar
- Zararlı madde ve alkol bağımlılığı
- Vardiyalı çalışma, sürekli uçuş yaparak jetlag yaşama gibi uyku düzensizlikleri
- Uykusuzluk, insomnia
- Parkinson hastalığı gibi nörolojik durumlar
- Farklı hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar
Parasomnia Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Parasomnia belirtilerinin başında uyku sırasında olağan dışı davranışlar sergilemek gelir. Bunun dışındaki parasomnia DSM-5 tanı kriterlerine uygun belirtiler şöyle sıralanabilir:
- Uyandığında kafanın karışık olduğunu, zihnin bulandığını hissetmek
- Hafızanın zayıflaması
- Uyandığında bir süre nerede olduğunu anlayamamak
- Gece sık sık uyanmak ve uykuya geri dalmakta zorlanmak
- Uyanma veya uykuya dalma sırasında hareket edememek, konuşamamak
- Vücutta nasıl olduğu anlaşılmayan yaraların, kesiklerin olması
- Gün boyunca yorgun ve uykulu olmak
Bu belirtilerden birini ya da birkaçı size tanıdık geliyorsa, yaşam kalitenizi düşüren ve hatta zaman zaman hayatınızı tehlikeye atabilen bir uyku bozukluğunuz olabilir. Böyle bir durumda tanı ve teşhis için bir uyku ya da ruh sağlığı uzmanını danışmanız önerilir.
Parasomnia Tedavisi Nasıldır?
Parasomnia tedavisi hem uyku hem ruh sağlığı uzmanını içerebilir. Çoğunlukla tetikleyici sebepler psikolojik olduğu için bir psikiyatr ya da psikolog ile görüşülmesi önemlidir. Teşhis aşamasında sorunun türünü bulmak ve daha iyi anlamak için uyku uzmanlarıyla çalışılabilir. Parasomnia tanı ve tedavi adımları şöyle sıralanabilir:
- Doktorunuz altta yatan tıbbi durumları inceler ve size yaşam tarzınızla ilgili sorular sorarak, alışkanlıklarınızı anlamaya çalışır.
- Bir polisomnografiye girmeniz istenebilir. Özel bir laboratuvar olan bu ortamda uyku saatinde yaptıklarınız, beyin dalgaları, nefesi ve kalp atış hızı kaydedilir.
- Uzman sizden bir uyku günlüğü tutmanızı da isteyebilir. Ayrıca birlikte uyuduğunuz kişiler ya da ev halkıyla da görüşebilir.
- Tanı sonrasında uzman uygun gördüğü tedavi ile ilgili sizi bilgilendirir. Tedavi süreci parasomnia ilaçları ve farklı terapi yaklaşımları içerebilir.
- Bilişsel davranışçı terapi ve konuşma terapisi görülen uyku bozukluğunun altında yatan psikolojik faktörü tespit etmek için oldukça önemlidir. Bu sayede spesifik bir durum üzerine terapistinizle beraber çalışabilirsiniz.
- Sakinleştirici ilaçlar uyku saatlerinin daha hareketsiz geçmesi için uzman tarafından reçete edilebilir.
Ayrıca doktorunuz parasomnia türlerinin tedavi sürecinde size yardımcı olmak için şunları önerebilir:
- Uyurgezer ve REM uyku davranış bozukluğu olan kişilerin daha güvenli bir ortamda uyuması sağlanabilir. Odadaki tehlikeli eşyalar kaldırılabilir.
- Diş gıcırdatmanın yarattığı hasarı önlemek için özel ağızlıklar kullanılabilir.
- Özellikle çocuklarda uyku araları planlanabilir. Çocukların uykusu doktorun verdiği bir takvim ile kasıtlı olarak bölünebilir. Bu sayede istemsiz gelişen ve belli kalıpları izleyen davranışlar azaltılabilir.
Parasomniler Hakkında Merak Edilenler
Parasomnia Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Bazı parasomnia atakları hafif seyredebilir ve kişinin günlük yaşamını çok fazla etkilemeyebilir. Fakat bazen de episodlar uzun vadede geri dönüşü olmayan sorunlara yol açabilir. Uyurgezerlik sırasında araba kullanmaya çıkan biri hem kendi hayatını hem başkalarının hayatını tehlikeye atabilir.
Gece yeme bozukluğu olan biri yanlış yiyecekler tüketip zehirlenebilir. Ataklar sırasında ev içerisinde bile sakatlanmak mümkündür. Ayrıca tüm bunların yanında parasomnia bozuklukları kalitesiz bir uyku süreci geçirmenize yol açar. Bu da gün içerisinde hep yorgun, enerjisiz kalmanız demektir. Genel olarak hayat kaliteniz ciddi şekilde düşebilir, uykusuzluğun getirdiği performans düşüşü iş ve okul hayatını etkileyebilir.
Parasomnia Epilepsi ile Bağlantılı mıdır?
Uyku sorunları ile epilepsi ataklarının arasında bir bağ olabileceğine dair farklı çalışmalar var. Ama parasomnia ile epilepsi direkt ilişkilidir demek pek mümkün değil. İki sorun birbirinden oldukça farklı etimolojilere sahip.
Parasomnilerden Gece Terörü Kaç Yaşında Olur?
Gece terörü en çok 3 – 7 yaş arasındaki çocuklarda görülür. Fakat bu yaş aralığı dışında da uyku terörü sorunu ile karşılaşılabilir. Yani çocuklarda ve yetişkinlerde parasomni görülebilir.
Çocuklarda Parasomniler Sık Görülür mü?
Birçok ebeveynin merak ettiği konular, başta çocuk ve bebeklerde gece terörü olmak üzere, bu tür parasomnilerdir. Tipik olarak, REM uyku davranış bozukluğu hariç, çoğu parasomnia türleri yaygın şekilde çocuklarda görülür. Genellikle çocuklar büyüdükçe parasomni ataklarının sıklığı azalır. Parasomni, çocuğun günlük aktivitelerini veya zihinsel sağlığını önemli ölçüde bozmadığı sürece çok büyük bir sorun oluşturmaz. Fakat uzun vadede korku duygusu kalıcı olursa uyku problemleri yaş ilerledikçe de görülebilir.
Bu nedenle en doğru bilgiyi almak için bir uzmana, çocuk psikoloğuna danışmak çok daha uygun olacaktır. Heltia uygulamasını indirerek ihtiyaç duyduğunuz uzmanlarla çevrimiçi olarak görüşebilir, online terapi alabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Yeme Bozukluğu Tedavisi Hakkında Merak Edilenler” ve “Majör Depresyon Atlatanların Unutmaması Gereken 8 Şey” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
