İnsomnia, insanı kaliteli ve dinlendirici bir uyku ritüelinden uzaklaştıran bir tür uyku bozukluğu. Zaman zaman herkesin yaşayabileceği uykuya dalma ya da uykuda kalma sorunlarının kronikleştiği insomnia gündelik hayatı enerjisiz, keyifsiz ve mutsuz geçirmeye sebep olabiliyor. Farklı çeşitleri olan ve genellikle ihmal edilen uykusuzluk hastalığı modern dünyada birçok kişinin ortak problemlerinden biri.
Eğer siz de uykuya dair birtakım sorunlar yaşıyorsanız, tecrübe ettiğiniz durum insomnia olabilir. Bu uyku bozukluğunun tam olarak ne olduğunu, “İnsomnia nasıl geçer, kronik uykusuzluğa ne iyi gelir?” gibi soruların yanıtlarını yazımızda bulabilirsiniz. Bu sayede hangi sorunla karşı karşıya olduğunuzu öğrenebilir ve uyku sorununu çözme konusunda hangi adımları atabileceğinizi görebilirsiniz.
İnsomnia Nedir?
İnsomnia yani uykusuzluk, uykuya dalmayı ve/veya uyku halinde kalmayı zorlaştıran bir tür uyku bozukluğudur. Uykusuzluk hastalığında deliksiz uyumak mümkün değildir. İnsomnia hastalığı olan biri:
- Uykuya dalmakta, uykuda kalmakta zorlanır. Bazen bu iki durum beraber görülür, bazen de tek tek ortaya çıkar.
- Gece boyunca sık sık uyanır. Birkaç saatlik uyku bölümleri ile geçen gecenin ardından dinlenmiş hissedemez.
- Gün boyunca kendini yorgun hisseder. Bütün akşam yatakta kalmış olsa da uyku kalitesi düşük olduğu için yeterli enerjiyi toplayamaz.
Uzmanlara göre bir yetişkin için ortalama uyku süresi 7 – 8 saat olmalıdır. İnsomnia sebebiyle gece uykusuzluk yaşandığında vücudunun tamamen dinlenmesi mümkün olmaz ve uyku düzensizliği uzun vadede yaşam kalitesini, sağlığı olumsuz etkiler.
Uykusuzluk Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?
İnsomnia ne demek, sorusunun yanıtının ardından bu hastalığın çeşitlerine geçebiliriz. Genel olarak uyku sorunu şeklinde tanımlanan bu bozukluk işleyişine göre çeşitlenir. İnsomnia hastalığı çeşitleri şöyle sıralanabilir:
1. Akut İnsomnia
En sık görülen uykusuzluk türüdür. Kısa dönemli bir durumdur ve birkaç gün ile ay arasında değişen bir süreçte kendini gösterir.
Uyum uykusuzluğu olarak da bilinen akut insomnia genellikle dönemsel bir stres kaynağı ile tetiklenir. Değişimler, iş hayatının çok yoğun olduğu bir dönem, özel hayatın akışını bozan ani bir gelişme, kullanılan ilaçlar akut uykusuzluğa yol açabilir.
Çoğu zaman tedaviye ihtiyaç duymadan, tetikleyici etkenlerin etkisi azaldığında kendiliğinden geçer.
2. Kronik İnsomnia
En az 1 ay boyunca, haftada en az 3 gün uyku sorunu yaşanıyorsa insomnia kronik bir hal almıştır denebilir. Kronik insomniada uyku bozukluğu süregelen ve kendini periyodik olarak tekrarlayan bir soruna dönüşür.
Kronik uykusuzluk birincil veya ikincil olabilir. Primer kronik uykusuzluk, belirli bir nedeni olmadığı için idiyopatik uykusuzluk olarak da adlandırılır. İkincil kronik uykusuzluk aynı zamanda komorbid uykusuzluk olarak da bilinir. Komorbid uykusuzluk, birincil uykusuzluktan daha yaygındır ve altta yatan başka bir tıbbi duruma bağlı olarak gelişir.
Her halükarda kronikleşen uyku sorunu için tedavi gereklidir.
3. Onset İnsomnia
Türkçeye “başlangıçlı uykusuzluk” olarak çevrilebilen bu türde uykuya dalma sorunu ön plandadır. Uyku olduğu halde uyuyamamak olarak da tanımlanabilir.
Aşırı kafein tüketimi ve stres gibi etkenlerden dolayı da ortaya çıkabilir, diğer uyku bozuklukları ile beraber de gelişebilir.
4. Maintenance İnsomnia
Uyku halini sürdürme noktasında yaşanan sorunlar bu türe girer. Kişi, birkaç saat uyuyup uyanabilir ve tekrar uykuya dalmakta zorlanır.
Sık sık çok erken uyanmak da bu tür uykusuzluğun tanımına dahildir.
5. Çocuklukta Davranışa Bağlı İnsomnia (BIC)
Çocukların uykuyu reddetme, yatmamak için inat ve ısrar etme davranışlarını tanımlar. Sallanarak veya emzirilerek uyutmak, televizyon karşısında uyumaya alıştırmak gibi durumlar sebebiyle oluşabilir.
Bu sorun çoğu zaman sağlıklı bir uyku rutini oluşturmak ve çocuğun kendi kendini yatıştırma, gevşeme alışkanlığı kazanması ile aşılır.
İnsomnia Neden Olur?
İnsomnia; primer şekilde, yani altında bu soruna sebep olan farklı bir etken yatmadan ya da sekonder şekilde, yani başka bir hastalığın ya da sorunun sonucu olarak görülebilir. Muhtemel sebepleri kısaca şöyle sıralayabiliriz:
- Stres
- Işık, sıcaklık gibi çevresel faktörler
- Uyku düzeninin değişmesi
- Gece yemek yemek, ekran başında kalmak gibi alışkanlıklar
- Genetik faktörler
- Depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklar
- Kullanılan farklı ilaçlar
- Fiziksel rahatsızlıklar
- Hormon sorunları
- Uyku apnesi gibi diğer uyku sorunları
- Gebelik, menopoz ve PMS
Genel olarak “Uykusuzluk neden olur?” sorusunun yanıtı detaylı bir şekilde iki tür altında inceleyebiliriz.
Primer, Birincil Uykusuzluk Nedenleri
- Stres: Uykusuzluğun en temel nedenlerinden biri herhangi bir tetikleyici sonucu oluşan strestir. İş değişimi, iş hayatının zorlukları, özel yaşamın getirdiği gerginlik, farklı sebeplerle gelişen kaygı ve korkular, ülke ya da şehir değiştirmek gibi büyük yaşam olaylarının getirdiği gerginlik uyku bozukluklarına yol açabilir.
- Çevresel faktörler: Uyku ortamının sürece etkisi oldukça büyüktür. Gürültü, ışık, konforsuz bir alan, uygun olmayan ortam sıcaklığı uykusuzluğu tetikleyebilir.
- Uyku düzeninin değişmesi: Herhangi bir sebeple bir süre için uyku düzeni bozulduysa bu durum uzun vadede uyku bozukluklarına yol açabilir. Yoğun iş temposu sebebiyle geç saate kadar uyanık kalmak, seyahatten kaynaklanan jetlag, düzenli olarak gece vardiyasında çalışmak insomnia ile sonuçlanabilir.
- Alışkanlıklar: Kötü uykunun sebeplerinden biri kişinin yaşam tarzı ve alışkanlıklarıdır. Geç saate kadar ekran başında kalmak, gün içerisinde aşırı kafein tüketmek, geç saatte yemek yemek, yoğun alkol tüketimi uykusuzluğa yol açabilir.
- Genetik faktörler: Yapılan araştırmalar genlerin uykusuzluk hastalığına yatkınlık oluşturabileceğini gösteriyor. Ailesinde insomnia hastalığı olan biri, diğer kişilere göre tetikleyicilerden daha kolay etkilenebiliyor.
Sekonder, İkincil Uykusuzluk Sebepleri
- Psikolojik rahatsızlıklar ve sorunlar: Depresyon, anksiyete bozukluğu gibi farklı psikolojik sorunlar çoğu zaman beraberinde uyku problemlerini de getirir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu da hem çocuklar hem yetişkinlerde uyku sorunu yaratabilir. Tedavi için ana sorunun çözülmesi gerekir.
- Kullanılan ilaçlar: Soğuk algınlığı, tansiyon ya da depresyon ilaçları uyku sorunlarına yol açabilir.
- Fiziksel rahatsızlıklar: Özellikle kas ve kemik ağrısına yol açan rahatsızlıklar insomnia hastalığını tetikleyebilir. Kanser gibi yorucu tedaviler de uyku düzenini bozabilir ve uzun vadede bu durum insomnia ile sonuçlanabilir. Alzheimer hastalığı ve diğer nörolojik sorunlar da bu gruba dahildir.
- Hormonal problemler: Hipertiroidizm gibi endokrin sorunları beraberinde uyku problemlerini getirebilir.
- Diğer uyku sorunları: Uyku kalitesini düşüren uyku apnesi gibi rahatsızlıklar uykusuzluğa neden olan şeylerden biridir. Uyku apnesi tedavi edilmeden bu sorunu çözmek mümkün değildir.
- Gebelik, menopoz ve PMS: Gebelikte uykusuzluk en çok birinci ve üçüncü trimester döneminde görülür. Hormonal değişiklikler, bedenin hamileliğe alışma süreci, sık sık tuvalete gitme ihtiyacı duyma gibi etkenler gebelikte uykusuzluğa yol açabilir. Menopoz ve regl öncesi PMS döneminde de hormon değişimleri sebebiyle uyku sorunları görülür.
Uykusuzluk Risk Faktörleri Nelerdir?
Biraz önce bahsettiğimiz sebepler herhangi birinde uyku bozukluklarının tetikleyicisi olabilir. Fakat birçok rahatsızlıkta olduğu gibi insomnia için de belli risk faktörleri vardır. Bu risk faktörleri, belirlenen gruplara dahil kişilerin bu rahatsızlığa yakalanma ihtimalinin daha yüksek olabileceğini gösterir. İnsomnia risk faktörleri şöyle sıralanabilir:
- Düzensiz bir yaşam sürmek
- Kadın olmak
- 60 yaşın üzerinde olmak
- Stresli biri olmak
- Farklı psikolojik ya da fiziksel rahatsızlıklar yaşıyor olmak
İnsomnia Belirtileri Nelerdir?
Birçok kişi zaman zaman uyku sorunları yaşayabilir. Bunun insomnia türlerinden biri şeklinde sınıflandırılması için birtakım belirtiler göstermek gerekir. İnsomnia, uykusuzluk belirtileri şöyle sıralanabilir:
- Uykuya dalmakta zorlanmak
- Gece sık sık uyanmak
- Gereğinden çok daha erken saatte uyanmak
- Sabahları yorgun kalkmak, dinç hissedememek
- Gün boyunca enerjisiz olmak, yorgun hissetmek
- Gün içerisinde uykulu olmak
- Sürekli sinirli ve gergin hissetmek
- Odaklanmada zorlanmak
- Yapılan hataların ve dikkatsizliklerin artması
- Yaşananları hatırlamada zorlanmak, hafızanın ve kafanın karışması
- Sürekli uykusuzluk sebebiyle uyku konusunda endişeli hissetmek, uyuyamama korkusu
Eğer siz de periyodik bir şekilde bu belirtileri gösteriyorsanız, gece sürekli dönüp durmanıza rağmen bir türlü uyuyamıyor ya da 2 - 3 saatlik uyku ile günleri geçirmeye çalışıyorsanız, bir tür uyku bozukluğuna sahip olabilirsiniz.
Uykusuzluk Vücutta Ne Yapar, İnsomnia Nelere Yol Açabilir?
Birçok kişi biraz önce bahsettiğimiz belirtilere sahip olsa da uykusuzluğu önemsemeyebilir. Daha önce akut dönemler yaşayan biri, sorunun geçici olduğunu bildiği için üzerine düşmeyebilir. Bazı kişiler uykulu ve uykusuz hallerini normalleştirerek bunu bir sorun gibi görmeyebilir. Oysaki özellikle kronik uykusuzluk mutlaka tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlıktır. Kalitesiz ve yetersiz uykunun bir yaşam tarzı haline gelmesi beraberinde birçok sorunu da getirebilir. İnsomnia çözümlenmezse şu tür problemler oluşabilir:
- Yüksek tansiyon, obezite gibi vücudun dengesinin bozulması sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklara yakalanma riski artar.
- Odaklanma sorunu işyeri veya okulda verimi, performansı düşürebilir.
- Uykusuz kalan insanın tepki süresi ve refleksleri yavaşlar. Bu da araç kullanırken tehlike oluşturabilir, düşme riskini artırabilir.
- Endişe ve stres hayatın bir parçası haline gelerek farklı psikolojik sorunların oluşmasına zemin hazırlayabilir. Majör depresyon ve duygudurum bozuklukları gelişebilir.
- Sürekli gergin olmak sosyal ilişkileri zedeleyebilir. Bu da beraberinde psikolojik sorunlar getirebilir.
Görüldüğü gibi uykusuzluk zararları ile hayatı sanılandan çok daha kötü etkileyebilecek bir durum. Peki, uyku problemi için ne yapmalı? Şimdi biraz da bu konuya odaklanalım.
Uykusuzluk, İnsomnia Nasıl Geçer?
Uykusuzluk sorunu, bu problemi yaratan ana etken ortadan kaldırıldığında geçer. Tetikleyici unsurlar düzeltildiğinde ya da uykusuzluğun altında yatan sorunlar tedavi edildiğinde iyileşme gözlenebilir.
Uykusuzluk için Hangi Doktora Gidilir, Teşhis Nasıl Konur?
İnsomnia psikoloji alanına giren bir uyku bozukluğudur. Bir hastalığın tedavisi için verilen ilaçların yan etkisi olması durumunda ilgili uzman da uyku problemi için çözüm geliştirebilir. Fakat kronik uykusuzluk gibi uzun vadeli sorunlar bir ruh sağlığı uzmanı tarafından teşhis edilir.
İnsomnia Tedavisi Nedir, Nasıl Yapılır?
Uykusuzluk tedavisi terapi ve ilaç kullanımı süreçlerini bir arada barındırabilir. Her zaman insomnia uyku ilacı ile kontrol edilemeyebilir. Çoğu zaman en verimli uyku problemi çözümü için uzman terapi de organize eder.
- İnsomnia ilaç ile bir nebze kontrol altına alınabilir. Reçetesiz ilaçlar antihistaminik içerdiği için uzun süre ve bilinçsiz bir şekilde kullanılmamalıdır.
- Reçeteli ilaçlar da çok uzun süre kullanıma uygun değildir. Bu nedenle uzman tavsiyesinin dışına kesinlikle çıkılmaması gerekir.
- Kronik uykusuzluk sorunun altında yatan problemi çözme amacıyla Bilişsel Davranışçı Terapi seansları yapılabilir. Terapi sayesinde uykuya dalmanıza engel olan düşünce, kaygı ya da farklı etkenleri keşfedebilirsiniz. Uzmanla beraber bunların üzerine çalışarak çok daha etkili bir sonuç elde edebilirsiniz.
Günlük Hayatta Uykusuzluk için Ne Yapmalı? Uyku Sorunlarını Önlemek Mümkün mü?
Bir uzman kontrolünde tedavinin yanında “Kronik uykusuzluğa ne iyi gelir?” ya da “Akut uykusuzluk nasıl geçer?” diye düşünüyorsanız, şu ipuçlarını deneyebilirsiniz:
- Kendinize bir uyku saati belirleyin ve bu saati geçirmeyin. Hafta sonu da olsa takvime uyun. Bu sayede bedeni belli bir uyku saatine alıştırabilirsiniz.
- Gün içerisinde aktif olmak, egzersiz yapmak gece uykusunun kalitesini artırabilir. Düzenli, dengeli ve bilinçli olarak vücudu yormak uykuya dalmayı kolaylaştırabilir.
- Gece geç saatte yemek yemekten kaçının ve tükettiğiniz şeker miktarını gözden geçirin.
- Kafein ve alkol tüketimini azaltmaya, kısıtlamaya çalışın. Belli bir sınırın üzerine çıkmamak önemli bir adım olabilir. Nikotini ise hayatınızdan çıkarmaya odaklanın.
- Uyku ortamını gözden geçirin. Yatak, yastıklar, yorganlar konforlu olmalı. Eğer alerji sorununuz varsa antialerjik ürünlere yönelebilirsiniz. Çarşafların kokusu sizi rahatsız ediyorsa deterjanı değiştirebilirsiniz. Ortamın ışığı ve sıcaklık da önemli unsurlar arasında. Işıktan rahatsız oluyorsanız ışığı minimum seviyede geçiren blackout perdeleri deneyebilirsiniz.
- Yatak odanızı mümkünse sadece uyumak ve cinsel aktiviteler için kullanın. Yatakta çalışmak gibi alışkanlıklarınızı bırakın. Böylece psikolojik olarak o ortam belirli davranışları çağrıştırabilir.
- Uyku saatinden en azından 1 saat önce ekrana bakmayı bırakmak da etkili olabilir. Özellikle yatakta uzanırken ekrana bakma alışkanlığınız varsa, bunu bırakmalısınız.
- Uyku öncesi için kendinizi rahatlatacak bir ritüel oluşturabilirsiniz. Yatmadan önce hafif açma germe hareketleri yapmak, kasları gevşetecek sıcak bir duş uyku kalitesini artırabilir. Lavanta uykusuzluğa iyi gelen bitkilerden sayılır. Yatak odasında ya da duş alanında lavanta esanslı ürünlere, oda kokularına yer verebilirsiniz. Uyumadan önce hafif bir müzik eşliğinde kitap okuyabilir ya da meditasyon yapabilirsiniz.
İnsomnia Uyku Bozukluğu Hakkında Merak Edilenler
İnsomnia Öldürür mü?
Akut ya da kronik gibi günlük hayatta karşılaşılabilen uykusuzluk sorunları ölümcül olarak sınıflandırılmaz. Fakat bu hastalıkların yarattığı başka bir problem kazaya, farklı bir hastalık sebebiyle can kaybına sebep olabilir.
Ölümcül insomnia olarak bilinen hastalık ise farklıdır. Oldukça nadir görülen bir genetik rahatsızlıktır. Bu rahatsızlıkta uykuya dalma ya da sık sık uyanma sorunu hiçbir şekilde uyuyamamaya evrilir. Bunun sonucunda da çeşitli fiziksel ve ruhsal sorunlara bağlı olarak kişi hayatını kaybedebilir.
Uykusuzluk Baş Döndürür mü?
Uyku sorunlarının birçok fiziksel etkisi olduğundan bahsetmiştik. Tabii ki baş dönmesi de bunlardan biri olabilir. Yetersiz uyku, gün içerisinde sürekli uykulu bir halde dolaşmanıza sebep olabilir. Ayrıca gece uyuyamama durumu yalnızca gece salgılanan hormonların azalmasına yol açabilir. Bu da baş dönmesine sebep olabilir.
Uykusuzluk Baş Ağrısı Yapar mı?
Tıpkı baş dönmesi gibi uykusuzluk baş ağrısı da yapabilir. Sürekli yorgun olan vücutta hem baş hem kas ağrıları görülebilir. Uykusuzluk yüksek tansiyona, yüksek kan basıncı da baş ağrısına yol açabilir.
Eğer siz de rahat uyku uyuyamamaktan, uykusuzluğun yarattığı fiziksel sorunlardan ve düşen yaşam kalitesinden şikayetçiyseniz Heltia uzmanları ile iletişime geçebilir, online terapi ile iyileşme yolculuğunuza başlayabilirsiniz..
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Kalitesiz Bir Uykuya Yol Açan Parasomniler Nelerdir?” ve “Somatizasyon Nedir? (Bedensel Belirti Bozukluğunun 6 Nedeni)” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
