Öfke, bireye rahatsızlık veren bir durum olarak şiddetli kızgınlığa hatta hiddete kadar uzanan bir spektrumda ifade edilir. Bu duygu, doğası gereği içgüdüsel bir saldırganlık içerir. Çünkü öfkenin altında genetik kodlamalarla taşınan tehditler karşısında hayatta kalma dürtüsü yatar. Öte yandan ilkel çağlarda görülenin aksine modern yaşamda bireyin kendisini rahatsız eden veya kızdıran her şeye öfkeyle reaksiyon göstermesi gerekmez.
Sosyal normlar, genelgeçer doğrular ve çoğu zaman yasalar; öfkeyi ifade ederken sağduyulu davranmaya yardımcı olur. Öfke yönetimi yapabilenler, öfkelerini uygun bir şekilde dışa vururken öfke kontrolü yapamayanlar saldırganlaşabilir. Öyle ki bireylerin neredeyse karakterleriyle özdeşleşen bu durum, barut fıçısına benzetilmelerine bile yol açabilir. Bununla beraber dengesiz dışa vurumlarıyla tanınan bireyler, aslında öfke kontrol bozukluğu yaşıyor olabilirler.
Öfke Kontrol Bozukluğu Nedir?
Öfke kontrol bozukluğu; irrasyonel ve orantısız ani öfke, saldırganlık ve öfke patlamaları içeren bir psikolojik durumdur.
- Tipik olarak agresif, dürtüsel ve şiddetli davranışlara öfkeli söylemler eşlik eder.
- İngilizcede Intermittent Explosive Disorder kısaca IED olarak adlandırılan öfke kontrol bozukluğunda birey, tekrarlayan öfke patlamalarında adeta kendini kaybeder.
- Bu kısa süreli ve nadiren yarım saatten fazla süren öfkeli hâller bir anda meydana gelir.
Bazı insanlar bu şekilde ani öfke patlaması hastalığı yaşayabilir, bunun kişisel ve profesyonel hayatta birçok negatif etkisiyle karşılaşabilir.
Öfke Kontrol Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Öfke kontrol bozukluğu yaşayanların bazıları için öfke atakları düzenli olurken bazıları haftalarca ya da aylarca öfke atağı yaşamayabilir. Yükselen öfkeye paralel olarak kontrollerini yitirmeleri sonrasında yorgunluk, rahatlama veya pişmanlık gibi duygular hissedilebilir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir çalışmaya göre nüfusun yaklaşık olarak %7’si öfke kontrol bozukluğu yaşıyor. Erkeklerin öfke kontrol bozukluğu olasılığı, kadınlara kıyasla iki kat fazlayken gençler ve ergenler yüksek riskli grupların başında yer alıyor.
Öfke kontrol bozukluğu veya adrenalin patlaması belirtileri:
- Öfke nöbeti
- İstemsiz ritmik sallanma veya titreme
- Düzensiz kalp atışı ve göğüste sıkışma
- Baş ağrısı ve baş bölgesinde artan basınç
- Saldırgan davranışlara eşlik eden tehditler
- Mala veya mülke zarar verme
- Canlı varlıklara yöneltilen kaba kuvvet ve fiziksel saldırı
Öfke Nöbeti Nedir?
Duygusal bir tür patlama olan öfke nöbeti, çocuk gelişiminin normal bir parçası olarak ortaya çıkar. Özellikle küçük yaş grubundaki çocuklar; duyguyu ifade etmek için, yoğun yaşadıkları duyguları henüz regüle edemedikleri için, ayrışma ve bireyselleşme süreci için gelişimsel öfke nöbetleri geçirebilirler. Bu nöbetler, çocukların sözel iletişim becerilerinin gelişimine ve yaşlarına paralel olarak kendiliğinden azalarak söner.
Yetişkinler ise duygularını kontrol edemediklerinde öfke nöbeti geçirir. Öfke kontrolü olmayan erkek ve kadınların deneyimleyebildiği bu ani öfke krizleri, kişilik bozuklukları başta olmak üzere bireyin zihinsel sağlığıyla ilintili sebeplerle gerçekleşir. Kısaca duygusal düzenleme becerileri gelişmemiş bireyler, öfkelerini yönetemediklerinde öfke nöbeti yaşayabilir. Birey, artan gerginlik ve stresle başa çıkamadığında ya da acı veren duygularla sıkıştığında öfkeyle patlar.
Öfke Kontrol Bozukluğu Neden Olur?
Öfke kontrol bozukluğu, sebepleri kesin olarak bilinmemekle birlikte, farklı faktörlerin birleşimi sonucunda ortaya çıkabilir.
1. Çocukluk Travmaları
Yapılan araştırmalara göre öfke kontrol bozukluğunun en güçlü nedenleri arasında çocukluk travmaları yer alır.
- Travmatik deneyimler yaşayan çocuklar, beyin gelişimlerinin gecikmesi veya değişmesi durumunda bazı becerilerini geliştiremeyebilir.
- Bu durum, öfke gibi güçlü duyguların yetişkinlikte yönetilememesine yol açabilir.
2. Beynin Yapısı
Beyin kimyası da bireyin davranışlarına etki edebilir:
- Öfke kontrol bozukluğu üzerine yapılan çalışmalara göre beyindeki düşük serotonin seviyesi, tekrarlanan dürtüsel ve agresif davranışları tetikleyebilir.
- Aynı zamanda beyindeki gri maddenin azalmasına neden olan travma sonrası stres bozukluğu da öfke kontrol bozukluğuna yol açabilir. Yani ani öfke patlamaları sebepleri arasında bu fizyolojik sebepler de sayılabilir.
3. Farklı Rahatsızlıklar
Öfke kontrol bozukluğunun altında dürtüsel veya sorunlu davranışlara sebebiyet veren rahatsızlıklar da yatabilir.
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Borderline Kişilik Bozukluğu bu rahatsızlıklar arasında gösterilebilir.
Öfke Kontrol Bozukluğu Nasıl Anlaşılır?
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'na (DSM-5) göre tedavi gerektiren öfke kontrol bozukluğu için bazı tekrarlayan koşulların varlığı sorgulanır:
- Son üç ayda haftada en az iki kez gerçekleşmiş sözlü ya da davranışsal saldırganlık
- Son bir yıl içerisinde fiziksel olarak bir mülke veya herhangi bir canlıya zarar vermekle sonuçlanan en az üç agresif davranışsal patlama
- Stresörle orantısız büyük öfke
- Aşırı dürtüsellik.
Öfke Kontrolü Olmayan Birine Nasıl Davranmalı?
Öfke kontrol bozukluğuna sahip bireyler, bu duyguyu oldukça yoğun bir biçimde deneyimler. Olgunlaşmamış savunma mekanizmaları nedeniyle bu bireylerin gerçeklik algıları zayıflar, onlar için inkâr ve yansıtma normalleşir. Tüm bunlar, öfke kontrolü olmayan birini irrasyonel ve neredeyse başa çıkılması imkânsız birine dönüştürebilir.
"Öfke kontrol bozukluğu olan birine nasıl davranılmalı? Çok sinirlli bir insana nasıl davranılmalı?" diye merak ediyorsanız, bunun ilk adımı şu şekilde: Öfke nöbeti geçiren biri karşısında gerilimi azaltmak için sabır ve sakinlik gerekir.
Yani:
- Önemsediğiniz birinin öfke kontrol bozukluğu yaşadığını düşünüyorsanız ve patlamaları sırasında onun yanında olmak istiyorsanız çatışmadan kaçınmanız gerekir.
- Bu gibi durumlarda güç mücadelesine girmeden, durumu dramatikleştirip kişiselleştirmeden empati yapmayı deneyebilirsiniz.
- Sakin bir beden dili ve yatıştırıcı bir ses tonu kullanabilir, bu sırada karşı tarafa onu gerçekten dinlediğinizi hissettirebilirsiniz.
- Onun öfkesini yatıştırmaya yardımcı olacak pozitif bir tutumla kontrolünü yeniden kazanmasına destek olabilirsiniz.
Ek olarak, karşıdakinin kendisine veya size zarar verebileceğini öngörüyorsanız destekleyici olmak yerine kontrolü ele almanız gerekebilir:
- Akut patlamalarda hem kendinizi hem karşınızdakini korumak için tehlikeli olabilecek nesneleri ortadan kaldırabilir, gerekirse ortamı terk edebilirsiniz.
- Zira birey, kontrol becerisinden yoksun olduğu için akut patlamalarının olumsuz sonuçlarını fark etmeyebilir.
- Bu yüzden kendinizi, etrafınızdakileri veya varsa çocuklarınızı korumayı birinci önceliğiniz hâline getirmelisiniz.
Öfke Kontrol Bozukluğu Nasıl Geçer?
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5), öfke kontrol bozukluğunu yıkıcı dürtü ve davranış kontrolü bozuklukları altında kategorize eder. Bu resmi tanı, öfke kontrol bozukluğunun tedavi gerektiren bir durum olduğunu ortaya koyar. Genellikle duygu durum bozukluklarıyla beraber ortaya çıkması nedeniyle öfke kontrol bozukluğunu bireysel olarak fark etmek zor olabilir. Oysa öfke kontrol bozukluğu, kompleks yapısıyla anksiyete veya depresyon benzeri duygu durum bozukluklarından farklılaşır.
Basit bir öfke sorunundan çok daha fazlasını ifade eden bu durumun tedavisi uzun zaman alabilir. Öfke kontrol bozukluğu, altında yatan genetik ve çevresel faktörlerin kompleksliği nedeniyle profesyonel yardım ve tedavinin yanı sıra tedaviye bağlı kalmayı da gerektirir. Ek olarak doğru teşhis ve tedavi yöntemlerinin yanı sıra bireyin başa çıkma becerilerini geliştirme gayreti ile öfke kontrol bozukluğunda iyileşmeler yaşanabilir. Bunun için neler yapılabileceğini görmek isterseniz “Öfke Kontrolüne Yardımcı 9 Yöntem” yazımızı inceleyebilirsiniz.
Siz de tekrarlayan agresif davranışsal patlamalar yaşıyorsanız bir uzmandan destek almayı düşünebilirsiniz. Eğer bir yakınınız öfke kontrolünde zorlanıyorsa akut anlarda yukarıdaki destek basamaklarını gözetebilir ve daha sakin bir anında onunla konuşup destek almaya teşvik edebilirsiniz.
Öfke Kontrol Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Öfke kontrol bozukluğu tedavisine geçmeden önce "Öfke kontrolü bozukluğu için hangi doktora gidilir? Öfke kontrolü için hangi doktora gidilir?" sorularına cevap verelim:
Öfke nöbetleri yaşıyorsanız teşhis ve tedavi için bir psikoloğa ya da psikiyatriste gitmelisiniz. Birçok terapi ekolü ile öfke çalışması yürütülebilir. Örneğin;
- Bilişsel Davranışçı Terapi, bireyin zararlı kalıplarını fark etmesini sağlayarak başa çıkma becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir.
- Diyalektik Davranışçı Terapi de patlayıcı öfke tedavisine yönelik bir alternatif oluşturabilir.
- Psikodinamik Terapi, var olan ve kontrol edilmekte zorlanılan öfkenin daha temelde kişi için ne anlama geldiğini, neyi ifade ettiğini bilinç düzeyine çıkararak ve farkındalık oluşturarak ilerler.
Öfke kontrol bozukluğu ilaçları üzerinde yapılan araştırmaların sınırlı olması ve bu rahatsızlık için kullanılabilecek spesifik bir ilacın bulunmaması da ilaçlı tedavinin kontrolünü ve bireyin ilaca verdiği cevabın takibini gerektirir. Zira semptomların bazıları ilaç kullanımının bırakılması durumunda yeniden ortaya çıkabilir.
Terapi ve ilaçlı tedaviye ek olarak birtakım yaşam değişiklikleri uygulanabilir:
- Semptomları yönetmeyi kolaylaştıracak şekilde stresten uzak durmayı sağlayacak alternatif yöntemler benimsenebilir.
- Dengeli beslenmek, yeterli ve düzenli şekilde uyumak, fiziksel olarak aktif kalmak, nefes egzersizleri ve meditasyon yapmak; bireyin öfkesi üzerinde kontrol sahibi olmasını kolaylaştırabilir. Bunun için hem fiziksel hem de mental alanlarda, farklı yetkinlikleri olan uzmanlardan destek alınabilir.
Öfke kontrol bozukluğu veya herhangi başka bir konuda destek almak için Heltia uygulamasını indirerek online terapi alabilir, çeşitli bilgilendirici içeriklerimizden faydalanarak ruh sağlığınız için önemli bir adım atabilirsiniz.
Öfke Problemleri Hakkında Sık Sorulan Sorular
Öfkeli Olmamak ya da Öfkeli Davranmamak İçin Neler Yapabiliriz?
Öfke problemlerine karşı anlık olarak aşağıdaki adımları uygulamayı deneyebilirsiniz:
- Hislerinizi bastırmaya değil, yönetmeye odaklanın. Öfkeli olduğunuzu daha rahat fark edebilmek için duygusal farkındalık çalışmaları yapın.
- Kendinize karşı sabırlı ve anlayışlı olun.
- Düşüncelerinizi yeniden çerçeveleyerek olaylara farklı açılardan bakmayı deneyin. Sorunun kaynağını anlamaya çalışarak daha olumlu bir yaklaşımla çözüm arayın.
- Spor yapmak ya da yürüyüşe çıkmak, vücutta biriken stresin atılmasına yardımcı olur ve öfkeyi azaltabilir. Aynı zamanda başka bir şeye odalanmanızı sağlayarak kafanızı dağıtabilir.
- Sevdiğiniz insanlardan veya profesyonellerden destek almaktan çekinmeyin.
Ani Öfke Patlamalarına Ne İyi Gelir?
Ani öfke patlamalarının önüne geçebilmek için bir süre bekleyerek derin nefes almak, sakinleştirici ritüeller, meditasyon ve yoga gibi bazı gevşeme teknikleri, mindfulness (zihinsel farkındalık) çalışmaları, fiziksel egzersiz ile enerji atımı gibi pratik yöntemler deneyebilirsiniz.
Öfke Kontrolü Olmayan Eşe Nasıl Davranılmalı?
"Eşimin öfke kontrolü yok, ne yapmalıyım? Sinirli bir insan nasıl sakinleştirilir?" diye soruyorsanız şunlara dikkat edebilirsiniz:
- Eşiniz öfkelendiğinde ona sakin bir ortamda yaklaşın, ancak duygusal sınırlarınızı da koruyun.
- Öfkesini ifade etmenin daha sağlıklı yollarını konuşarak anlatabilirsiniz. Örneğin, sakin anlarında hislerini daha iyi nasıl ifade edebileceğini konuşmak faydalı olabilir. Yapıcı geribildirim vermek, çatışma yönetimi yapmayı da kolaylaştıracaktır.
- Öfke kontrolü sorunları ilişkiyi zorlaştırabilir. Bir uzmandan yardım alması için teşvik edebilirsiniz.
Çocuklarda Öfke Kontrolü İçin Hangi Doktora Gidilir?
Çocuklarda öfke kontrolü için bir çocuk psikoloğu veya psikiyatristine başvurmak en doğru adım olacaktır. Çocuk psikologları, öfke kontrolü ve davranışsal sorunlarla başa çıkmak için çocuklara özel teknikler kullanır ve ailelere destek sağlar.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Majör Depresyon Atlatanların Unutmaması Gereken 8 Şey” ve “Takıntılardan Kurtulmaya Yardımcı 6 Yöntem” yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
