Herkesin kendisiyle ve çevresiyle ilgili bir takım düşünceleri vardır. Bu düşünceler bazen sabit ve katı bir inanca dönüşür, kişi kendisi hakkında inandıklarını uygulamaya başlar. İnsan böylelikle bir takım kognitif şemalar edinir. Bu şemaların gelişmesi, sabitlenmesi ve kalıcı bir hale dönüşmesinin de birçok psikolojik problemin temelini oluşturduğu varsayılır.
Bu yazımızda pozitif veya negatif düşüncelerin temel inançlar haline gelmesinin yarattığı etkiyi anlatmaya çalışacağız. Temel inançlar nelerdir, nasıl oluşur, nasıl fark edilip değiştirilebilir birlikte keşfedeceğiz. Keyifli okumalar…
Temel İnançlar Nelerdir?
Belirttiğimiz gibi temel inançlar bir takım yargılardır ve kişinin herhangi bir şeye veya kendisine dair genellemelerini ifade eder. Genelleme nedir psikoloji açısından ayrıca şu şekilde tanımlanabilir: Birtakım yargılar, kişinin inançlarını bir kalıba uydurmasına yol açabilir. Böylelikle kişi sahip olduğu düşüncenin farkında olmadan esiri haline gelir ve bu inancı giderek katılaşır. Fakat her an aklından geçirdiği düşünceler kadar kolay fark edilmeyebilirler.
Genelleme örnekleri olarak birçok şey ele alınabilir. Mesela bir insan başarısız olduğuna dair öyle kuvvetli bir inanca sahip olabilir ki başarılı olduğu zamanları görmezden gelir. Başarılarını önemsizleştirip, başarısızlıklarını destekleyen kanıtlara odaklanır. Veyahut kişi karşılaştığı sorunlarla tek başına mücadele etmesi gerektiğine öyle çok inanır ki, birinden en ufak bir yardım istemeyi şahsına bir hakaret olarak değerlendirir. Oysaki bu katı düşüncelerin tümü hatalıdır, çünkü her şey zıttıyla vardır.
Temel İnanç Örnekleri Nelerdir?
Yukarıda da açıkladığımız gibi temel inanç esansları, kişinin kuvvetli genellemeler yapmasına ve bunları içselleştirmesine dayanıyor. Bunlar genellikle bireyin kendisi hakkında olsa da daha genel yargılar şeklinde de oluşabiliyor.
Bunu göz önünde bulundurarak aşağıdaki gibi genelleme cümleleri örnekleri verilebilir:
- “Ben çalışkan biriyim.”
- “Ben hiçbir şeyi beceremem.”
- “Ben sevilmeyi hak etmiyorum.”
- “Erkekler ağlamaz.”
- “Kadınlar iyi araba süremez.”
- “Dünya kötü bir yerdir.”
- “Problemlerim olduğunda kimseden yardım istemem, her şeyi kendim yapmalıyım.” gibi çeşitlendirebileceğimiz yargılar olabilir.
Temel İnançlar Nasıl Gelişir?
Büyüyüp yetiştiğimiz evlerde hangi özelliklerin kabul edilebilir, hangilerinin kabul edilemez olduğu öğretilir. Hatta bizler daha dünyaya gelmeden cinsiyetimiz nasıl özelliklere “sahip olmamız gerektiğini” çoktan belirler. Daha doğuştan aslında belki sahip olduğumuz birçok özelliğimizi cinsiyetimize uymadığı için bırakmak zorunda kalırız.
Bir de buna ek olarak ailemizin onayladığı özelliklerimiz neyse onlara sahip çıkmaya başlarız. Örneğin:
- Bir çocuk ders çalıştığında, sınavlardan iyi bir not aldığında, örnek bir öğrenci gibi davrandığında sürekli “Aferin” alıyorsa bu yönü pekişir, hep bu yönünü ön plana çıkarır.
- Bir çocuk her üzüldüğünde bu duygusu fark edilmiyor, bu duyguyla ilgili onunla hiç konuşulmuyor ya da hemen mutlu olması için bir telaş hali ortaya çıkıyor olabilir. Bu durumda çocuk anlar ki: “Üzüntü iyi bir şey değil, hep mutlu olmalıyım”. Büyüdüğünde üzüldüğü durumları çevresindekilerle konuşmak istemez ve üzüntüsüyle ne yapacağını bilemez.
- Bir çocuk ailesinden dünyanın korkutucu bir yer olduğu mesajını alıyor, çocuğun bununla baş etme yöntemleri geliştirmesi ailenin koruyucu tutumu ile sürekli engelleniyorsa, çocuk bir şeyleri birilerinin yardımı olmadan başaramayacağına inanmaya başlar. Bu da kendisinin aciz olduğuna inanmasına ve bağımlı ilişkiler geliştirmesine yol açabilir.
Böylece çevremizden aldığımız mesajların etkisiyle bazı özelliklere sahip olduğumuza, bazı özelliklere ise sahip olmadığımıza inanmaya başlarız. Daha sonra bu inançlar otomatik birer düşünce olarak aklımıza gelmeye devam eder.
Temel İnançları Fark Etmek ve Değiştirmek için Yapılabilecekler
Bir robot programlandığı şeyler nelerse o yönde hareket eder. Fakat insan olarak bizim esnek bir doğamız vardır. Hayatımızın sonuna kadar hiç durmadan bir özelliğinizi yaşayamazsınız. Örneğin sürekli gülüp mutlu olamayacağınız gibi, sürekli ağlayamazsınız da.
Dolayısıyla yalnızca bazı özelliklerimizi sürekli yaşamaya çalışırsak yorulur ve tükeniriz**.** Depresyon, anksiyete, panik atak gibi birçok psikolojik problemin temelinde bu inançlar yatıyor olabilir.
- İlk olarak çocukluğunuzu düşünün. Çevrenizden nasıl mesajlar aldınız? Hangi duygularınızı rahatlıkla ifade ederken hangi duygularınızı göstermekten sakındınız?
- Kendinizi şu an nasıl tanımladığınızı düşünün. Bazı sıfatlar diğerlerinin önüne geçiyor mu? Hiç değişmeyecek bir özelliğiniz olduğunu söyleyebilir misiniz?
- Herhangi bir durumda ya da herhangi bir duygunun içinde kendinizi rahatsız hissediyor musunuz? Sahip çıkmak istemediğiniz yanlarınız var mı?
- Negatif temel inançlarınızı değiştirmek için tüm bunları yeniden değerlendirin. Gerçekten bütünüyle başarısız ya da hayatınızın sonuna kadar her alanda başarılı olmanız mümkün olabilir mi?
Hangi durumda hangi özelliğinize ihtiyacınız varsa, şartlar neyi gerektiriyorsa onu kullanabilmeniz kadar doğal bir şey olmadığını unutmayın!
Kendiniz ve çevrenizle daha sağlıklı bir ilişki geliştirmek için Heltia uygulamasını indirebilir, uzmanlardan online terapi alarak mental sağlığınızı güçlendirebilirsiniz. Üstelik geniş ücretsiz içerik kütüphanesinden yararlanabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Mindfulness: Bilinçli Farkındalık Nedir, Neden Önemlidir?” ve “İş Hayatında Yapılan Beslenme Hataları” adlı diğer blog içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
