Günümüz dünyasında kontrolümüz dışında olabilen yoğun bir koşturmaca, stres, kaygı ve panik içinde yaşıyoruz. Bu sırada kendimizi, fiziksel ihtiyaçlarımızı, duygu ve düşüncelerimizi, değerlerimizi, herhangi bir olay yaşadığımızda ona karşı hissettiklerimizi es geçebiliyoruz. Ancak hayatta kontrol edemediklerimiz kadar kontrol edebileceğimiz de pek çok şey var.
Öz farkındalık dediğimiz kavram sayesinde dış uyaranlara bağlı kalmadan kendi hayatımızı yönetebilme becerisine erişebiliriz. Bu sayede daha bilinçli bir yaşam sürdürebilir, stresi yönetebilir ve bizi olumsuz etkileyebilecek pek çok faktörden korunabiliriz.
Peki, öz farkındalık ve öz şefkatli farkındalık ne demek? Bu kavramları hiç merak ettiniz mi? Gelin, bu terimleri incelerken kendimize daha yakından bakalım.
Öz Farkındalık Nedir?
Öz farkındalık, genel olarak duygusal zeka ile açıklanan bir kavram. Duygusal zeka ise bireyin kendisiyle olan ilişkisini, kendi ifade etme biçimini, kurduğu ilişkileri, sosyal becerilerini, karar verme stratejilerini ve stres yönetimini içine alan geniş bir tanıma sahip. Duygusal zeka; öz farkındalık ile yakından ilişkili bir kavram olmakla birlikte onu ölçmek için geliştirilen duygusal öz farkındalık ölçeği, öz benlik şeması, öz yönetim ve sosyal beceri, sosyal farkındalık gibi pek çok alt başlıktan oluşur.
Öz farkındalık teorisi; duygusal zeka ve duygusal farkındalıkları belirleyerek duygu ve düşünceleri ayırt edebilmeyi, kişinin bu konudaki ihtiyaçlarını, duygu ve düşüncelerinden nasıl etkilendiğini netleştirmeyi hedefler. Bireyin; kendini neyin mutlu ettiğini, endişelendirdiğini ya da üzerinde daha çok etki bıraktığını anlamak için önce kendini gerçekten tanıması, buna bağlı olarak da öz farkındalığını geliştirmesi gerekir. Birey, öz farkındalık ile kendi duygu ve düşüncelerinin farkına vararak onları yönetebilme becerisini geliştirebilir.
Öz Farkındalık Örnekleri Nelerdir?
Öz farkındalığın ne demek olduğunu tam anlamıyla analiz edebilmek için bazı örneklere göz atabiliriz:
- Bir ilişki içindeyken ne istediğini ve karşı taraftan ne beklediğini bilmek, bunun üzerinden geliştirilen bir diyalektik kurabilmek; o ilişkiyi gerçek kılar. Öz farkındalığa sahip birey; öncelikle sağlıklı ilişkiler kurmayı öğrenir. Çünkü öncelikle kendisinin ilişki kurma biçiminin ve ihtiyaçlarının farkına varır, daha sonra bunu çevresine yansıtır. Kendi duygularının ve düşüncelerinin farkında olduğunda, yani öz farkındalık kazandığında her alanda tüm ilişkilerin daha kolay ilerleyeceğini görebilir.
- Öz farkındalığa sahip kişilerde zihin, beden ve duygular arasındaki bağlantı anlaşılır nitelikte olur. Elbette ruh hâli gün içinde hatta dakikalar içinde bile değişebilir. Ancak burada önemli olan konu; duygu, düşünce ve davranışları dengeleyebilmek. Öz şefkatli farkındalığa sahip birey de önce kendinin, sonra etrafında olan biten her şeyin dengesini daha iyi kurabilir.
- Yüksek motivasyon, berrak zihin, kararlarda netlik ve özgüven; öz farkındalığa sahip olmanın göstergeleri arasında yer alır. Öz farkındalık, bireyi herhangi bir olası duruma karşı hazırlar ve bu hazırlık, olanı ya da olmayanı daha kolay kabul etmeye yardımcı olur.
- Birey, öz farkındalığı geliştirerek yaratıcılığı ve üretkenliği de arttırmış olur. Bir şeyi yapmayı neden istemediğini analiz ederek düşüncelerini ve eylemlerini ona göre dengeleyebilir.
- Öz farkındalığını geliştiremeyen birey, zihni tarafından olumsuz şekilde yönlendirilebilir. Sürekli olarak düşüncelere boğulmak ve kaygılı hissetmek, öz farkındalığın gelişmediğine işaret eder.
Öz Şefkatli Farkındalık Nedir?
Öz şefkatli farkındalık kavramını; "kazandığımız öz şefkat duygusu ile kendimizi acımasız bir şekilde eleştirmeyi bırakmak, sürekli olumsuz konuşan iç sesimizi susturmak ve hayata daha objektif bir yerden bakmayı öğrenmek" olarak tanımlayabiliriz. Öz şefkatli farkındalıkta önemli olan bireyin kendine karşı nazik ve anlayışlı olabilmesi, mükemmel olamayacağını kabul etmesi ve kendi benlik şemasının farkında olması.
- Öz farkındalığı hayatın her anında kolayca uygulamak mümkün olmayabilir. Bunun için önce öz şefkati geliştirmek ve kendini sevmeyi öğrenmek gerekir. Yani her şeyden önce birey, kendiyle kurduğu ilişkiyi analiz edebilmelidir. Bireyin tüm duygu ve düşüncelerinin yanı sıra benliğini kabul ederek her durumda kendi özünün bilincinde olması, öz şefkati ve öz sevgiyi de beraberinde getirir. Birey, çevresindekilerin kendine nasıl davranmalarını istiyorsa kendine de o şekilde davrandığında öz farkındalığını geliştirmeye başlar.
- Kimi zaman dışarıya karşı daha esnek bir tutum sergilerken kendimize karşı çok sert ve acımasız olabiliyoruz. Öz şefkat; kendimizle olan ilişkimizde de daha esnek davranmayı, duygularımızı kabullenmeyi ve iç dünyamızla bağımızı güçlendirmeyi sağlar. Öz şefkatli farkındalık tanımı, tam da bu noktada devreye girer çünkü birey öz farkındalığa sahip olduğunda öz şefkatli farkındalık da gelişmeye başlar.
Elbette hayatın karmaşası içinde zaman zaman kendinizi es geçiyor olabilirsiniz ancak öz farkındalığın yanında öz şefkatli farkındalığı da geliştirdiğinizde kendinize daha kolay şekilde odaklanabildiğinize şahit olabilirsiniz.
Peki, Öz Anlayış ve Bilinçli Farkındalık Arasındaki İlişki Nasıldır?
Öz anlayış; kişinin kendine sorun yaşatabilecek durumlara karşı açık ve duyarlı olmasını, kendini her hâliyle kabul etmesini ifade eder. Bireyi olumsuz duygu ve durumlara karşı korur. Çünkü ne olursa olsun, kişinin her durumu kendi süzgecinden geçirerek kabullenmesine yardımcı olur.
- Öz şefkat ve farkındalığın temel bileşenlerinden biri olan bilinçli farkındalık ise bireyin anda kalmasına, şimdiye odaklanabilmesine, duygularını yargılamadan kabul etmesine ve hem iç hem dış dünyasında yaşananların farkında olarak hareket etmesine olanak tanır.
- Zaman zaman geçmişe gidip oradaki bilgi ve deneyimlere bakıp zaman zaman da gelecekte yapmak istediklerinizi ya da olmasını dilediklerinizi düşünüp, sonra da şu an içerisinde bulunduğunuz zamana dönebilmeyi sağlar.
- Geçmiş ve gelecekten tamamen kopmadan, objektif bir şekilde durum ve duyguları değerlendirerek bugün o tecrübeleri kullanabilmemize yardımcı olur.
Bu yaklaşım bizi öz anlayışa, öz farkındalığa ve öz şefkatli farkındalığa götürür. Öz anlayış ve bilinçli farkındalık, birbirlerini geliştirir ve destekler.
Meditasyonlar ve nefes egzersizleri, bilinçli farkındalığı geliştirmeye yardımcı olabilir. Ancak birey geçmişe gidip geri gelemiyorsa ya da sürekli gelecekle ilgili düşünüp kaygı duyuyorsa profesyonel destek alması önerilir. Diğer türlü içerisinde bulunduğu anın tadını çıkarmakta zorlanabilir.
Şefkatle Öz Farkındalık Nasıl Geliştirilir?
Öz şefkat ve farkındalığı geliştirebilmek için bireyin kendi üzerinde çalışması, bakış açısını genişletmesi ve kendini keşfetmeye istekli olması gerekir. Bu kavramların kendindeki yerlerini tanımlamak için önce öz şefkat ve farkındalığa nasıl baktığını anlaması önemli bir yol gösterici olur.
Öz farkındalık nasıl kazanılır, öz şefkatli farkındalık için ne yapılır konularında şu ipuçlarından yararlanabilirsiniz:
- Duygusal Zeka Öz Farkındalık (Harvard Business), Öz Şefkatli Farkındalık (Christopher K. Germer) gibi öz farkındalık ile ilgili kitaplar okuyabilirsiniz.
- Bilinçli farkındalığı artırarak anda kalmayı sağlayan meditasyon, yoga, egzersiz, doğa yürüyüşleri gibi fiziksel aktivitelere ağırlık verebilirsiniz.
- Kendinizle zaman geçirmeyi, sakin ve sessiz anlarda yalnız kalabilmeyi deneyimleyebilirsiniz. Bu, aynı zamanda öz şefkatli farkındalığı da arttırır.
- Günlük tutarak öz farkındalığınızı geliştirebilir; yaşadığınız olaylara karşı hissettiğiniz duyguların, duyumların ve düşüncelerin farkına varabilirsiniz.
- Sizin için gerçekten neyin önemli olduğunu ve neyi gerçekleştirmek istediğinizi belirleyerek kendinize hedefler koyabilirsiniz.
- Bu hedeflere giden yolda kendinizi yargılamadan sadece yolda olmanın verdiği hissi benimseyerek emin adımlarla ilerleyebilirsiniz.
- Kendinizi ödüllendirebilirsiniz. Örneğin çok yorucu bir günün ardından sizi mutlu edecek herhangi bir şey yapabilirsiniz.
- Farkındalık kazanmak için uzman desteği de alabilirsiniz.
Siz de bu yöntemleri uygulayarak öz farkındalık bilincine ulaşabilirsiniz. Bu yolda size yardımcı olabilecek meditasyonlar, farklı egzersizler ve kendine yardım kaynaklarına ücretsiz bir şekilde Heltia uygulaması üzerinden ulaşabilirsiniz. Aynı zamanda online terapi alarak mental sağlığınızı geliştirebilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Özgüveni Geliştirmeye Yardımcı Olabilecek 15 Yol” ve "Aidiyet Duygusu Nedir, Neden Önemlidir?" yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
