Mevsim geçişlerinde değişen havayla ruh hâlimizde de birtakım değişiklikler meydana gelebiliyor. Özellikle kış aylarının yaklaşmasıyla havanın soğuk ve kasvetli bir hâl alması, daha uzun süre evde kalmamıza neden oluyor. Benzer şekilde yaz mevsiminin sıcak olması da bazı kişileri rahatsız edebiliyor. Ancak bu rahatsızlık hissi, günlük hayatı etkilemeye başladığında mevsimsel depresyon oluşabiliyor.
Mevsimsel depresyon hafif, orta ve şiddetli olmak üzere farklı düzeylerde görülebilir. Siz de en az iki yıl boyunca üst üste aynı zamanlarda yorgunluk, hâlsizlik ve içe kapanma gibi semptomlar yaşıyorsanız mevsimsel depresyon geçiriyor olabilirsiniz.
1. Mevsimsel Depresyon Nedir?
Mevsimsel depresyon, yılın belirli zamanlarda ortaya çıkan bir depresyon türü olarak tanımlanabilir. Temel olarak insan vücudunun mevsimsel değişimlere karşı verdiği geçici tepki durumunu ifade eder.
İlk olarak Rosenthal ve arkadaşları tarafından 1984 yılında tanımlanan kavram, mevsim değişikliklerinin insan vücudundaki yansıması olarak görülür. Bu yansıma, fizyolojik ve psikolojik etkilere neden olabilir.
Mevsimsel depresyon, mevsimsel afektif bozukluk ve mevsimsel duygudurum bozukluğu olarak da adlandırılır. Bazılarının rahatsızlığı kış depresyonu olarak isimlendirmesinin nedeni ise mevsimsel depresyonun daha çok sonbahar ve kış aylarında görülmesidir. Yaz tipi depresyon nadir olarak yaşanırken kış tipi depresyona daha sık rastlanır.
2. Mevsimsel Depresyon Neden Olur?
Mevsimsel depresyona neden olan etmenler tam olarak bilinmese de araştırmalar; hormonlar, kalıtım, stres düzeyi ve psikolojik durum gibi faktörlerin etkili olduğunu gösteriyor.
- Örneğin; beyinde bulunan epifiz bezi, melatonin hormonunu üretmekle görevlidir ve karanlık ortamlarda bu hormonu daha fazla salgılar. Uyuşukluk, bitkinlik, uykulu olmak, sakinlik gibi belirtilere yol açan melatonin hormonu; kış aylarında gecenin gündüzden daha uzun olması ya da havanın bulutlu olması gibi faktörlerle daha fazla salgılandığında bireylerin ruh hâlini olumsuz etkileyebilir. Bu durumda zihinsel ve fiziksel verimlilik düşer.
- Kış aylarında kar ve yağmur gibi hava olayları ile yaprakların dökülmesi gibi değişimler, bazı kişilerin ruh hâline ölüm ve bitiş olarak yansıyabilir. Bu tür durumlar ise kendini ölüme yakın hisseden kişiler için depresyon nedeni olabilir.
- Yaz aylarında ise sıcak havaların gelmesiyle vücut sıvı ve mineral kaybı yaşar. Bu düşüşler sonucunda ortaya çıkan uyuşukluk, isteksizlik, enerji ve motivasyon kaybı; kişinin mevsimsel depresyon yaşamasına neden olabilir.
3. Mevsimsel Depresyon Belirtileri Nelerdir?
Mevsimsel depresyonun belirtileri, ilkbahar-yaz ve sonbahar-kış mevsimlerinde görülen tiplerine göre değişiklik gösterebilir. Kış depresyonunun belirtileri, sonbahar ve kış aylarında başlayıp kötüleşir. Bu semptomlar, ilkbahar ve yaz aylarında geçer. Yaz depresyonu ise ilkbaharın sonunda başlayıp sonbaharda biter.
Mevsimsel depresyon DSM-5 tanı kriterleri arasında en az iki yıl boyunca aynı mevsimde belli semptomların görülmesi gerektiği yer alır. Sık olarak görülen semptomları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Enerji kaybı ve hızlı yorulma
- İştah azalması veya artması, daha çok karbonhidratlı yiyecek tüketme
- Konsantrasyon bozukluğu
- Sinirlilik
- Disfori; ümitsizlik, karamsarlık ve isteksizlik
- Suçluluk
- Kendini yetersiz ve değersiz hissetme
- Anksiyete
- İntihara eğilim ve ölüm düşünceleri
- Üzüntülü olma durumu
- Çok fazla uyuma arzusu, uykusuzluk ve uyku ile ilgili diğer problemler
- Cinsel isteksizlik veya cinsel istekte artış
- Agresif tavır ve tutum
- Keyifsizlik
- Günlük aktivitelere karşı ilgi kaybı
- Günlük aktivitelerden zevk almama
- Motivasyon eksikliği
4. Mevsimsel Depresyon Tedavisi Nasıldır?
Mevsimsel depresyon tedavisi; bir uzman tarafından ilaç, terapi ve ışık tedavisi gibi farklı yöntemlerle yapılabilir.
- Bu rahatsızlığın tedavi sürecinde en sık kullanılan yöntemlerden biri parlak ışık tedavisi. Bu tedavi yöntemi, 1986'da Uluslararası Ruh Sağlığı Enstitüsü tarafından kış depresyonu geçiren 112 hastaya uygulandı. Tedavi sonrasında hastaların %80'inde olumlu gelişmeler gözlemlendi. Amerikan Psikiyatri Birliği ve Amerikan Tıp Birliği tarafından onaylanan parlak ışık tedavisi, ağır semptom gösteren kişiler için geniş spektrumlu floresan ışığı ile uygulanır. Uygulamadan sonra üç veya dört gün içinde belirgin iyileşme belirtileri görülür ve hastalar genellikle tedaviye hızlı şekilde cevap verirler. Ancak bu tedavi sırasında direkt güneş ışığı almamaya ve güneş gözlüğü kullanmamaya dikkat etmek gerekir.
- Sosyal yaşamı ve insan ilişkilerini etkileyen, kişiyi intihar gibi düşüncelere sevk edebilen mevsimsel depresyon; psikoterapi ve ilaç tedavisi gibi kombinasyonlarla da tedavi edilebilir. Böylece olumsuz düşünceleri azaltmak ve stres seviyesini düşürmek hedeflenir.
- Hafif vakalar için basit ve rutin alışkınlıklar depresyon belirtilerini azaltabilir. Yürüyüş, hafif egzersiz, kış depresyonu yaşayanlar için günde bir saat güneş ışığında zaman geçirmek, yaz depresyonu yaşayanlar için karanlık bir ortamda bulunmak gibi eylemler; bu basit alışkanlıklar arasında yer alır. Örneğin; hafif tempolu koşu, endorfin salınımını sağlanmasıyla duygudurumuna olumlu etkiler yapar. Bu sayede kişinin kendini daha keyifli, neşeli ve umutlu hissettiği gözlemlenebilir.
Mevsimsel duygudurum bozukluğu, ciddi bir rahatsızlık olmasına rağmen tedavi edilebilir ve erken müdahaleye olumlu yanıt verebilir. Siz de mevsimsel depresyon semptomlarını gösteriyorsanız profesyonel yardım alıp danıştığınız ruh sağlığı uzmanının uygun gördüğü tedavi yöntemlerine başvurabilirsiniz.
Buraya kadar mevsimsel depresyon ile ilgili temel konuları aktardık, ancak bu noktada aklınıza bazı sorular takılıyor olabilir. Gelin, cevabını merak edebileceğiniz sorulara kısaca göz atalım:
5. Mevsimsel Depresyon Ne Kadar Sürer?
Daha önce de bahsettiğimiz gibi genel olarak baktığımızda kış depresyonu, yaz mevsiminin sonunda başlayıp kış mevsiminin bitiminde sonlanırken yaz depresyonu ilkbaharın sonunda başlayıp sonbahara kadar sürer. Konuya daha öznel bir açıyla baktığımızda ise mevsimsel depresyonun süresinin depresyon yaşayan kişiye ve depresyonun şiddetine göre farklılık gösterdiğini söyleyebiliriz.
6. Bipolar Bozukluk Mevsimsel mi?
Yapılan bazı araştırmalara göre; literatürde bipolar bozukluk ya da iki uçlu bozukluk gibi farklı isimlerle geçen ama halk arasında manik depresyon olarak bilinen rahatsızlık, mevsim değişimlerinde farklı etkiler gösterebilir.
- Bireyler genel olarak ilkbahar/yaz aylarında taşkınlık ve coşkunluk yaşarken sonbahar/kış aylarında durgun bir ruh hâline girebilirler. Bu mevsimsel değişiklikler, bireylerin yaklaşık %25'ini ilkbaharın son günleri veya yaz mevsiminin ilk günlerinde kötüleştirebilir.
- Mevsimsel depresyon geçirenlerin yaşadığı semptomlara benzer olarak bipolar bozukluk (manik depresyon) hastaları da sonbaharın son günleri veya kış mevsiminin ilk günleri karamsarlık ve içe kapanma yaşayabilirler. Ancak bipolar bozukluğu tamamen mevsimsel etkiler ile bağdaştıramayız.
7. Mevsimsel Depresyon Nasıl Geçer?
Depresyon tedavinizi desteklemek için uygulayabileceğiniz stratejik yöntemleri de merak ediyor olabilirsiniz. ''Mevsimsel depresyona ne iyi gelir?'' sorusuna verebileceğimiz bazı yanıtlar şu şekilde:
Kış tipi mevsimsel depresyon yaşıyorsanız:
- Mümkün oldukça güneş ışığı almak size iyi gelebilir. Güneş gören bir pencerenin kenarında zaman geçirip gün içinde yürüyüş yapabilirsiniz.
- Evinize ışık terapisi lambalarından alarak uzmanınızın uygun gördüğü süre boyunca kendinizi ışığa maruz bırakabilirsiniz.
- Renkli kıyafetler giyebilirsiniz.
- Kış hastalıklarından korunmak için bağışıklık sisteminizi destekleyebilirsiniz.
Yaz tipi mevsimsel depresyon yaşıyorsanız:
- Karanlık ve loş ortamlarda zaman geçirmek ve serin ortamları tercih etmek sizin için yararlı olabilir.
- Dışarıda daha az zaman geçirebilirsiniz.
İki tip için öneri vermek gerekirse:
- Uyku rutininizi koruyun ve düzenli saatlerde uyuyup uyanın.
- Sağlıklı ve dengeli şekilde besleyip aşırı karbonhidrat tüketiminden uzak durun.
- Suç, cinayet ve felaket gibi olumsuz içerikli haberleri okumaktan ve izlemekten kaçının.
- Sosyal çevrenizden uzak kalmayın.
- Yaşamınıza sevgiyi ve pozitif düşünceyi dahil edin.
- Yoga ve meditasyondan yararlanın.
Destekleyici nitelikleri olan bu tavsiyeleri uygulamadan önce bir ruh sağlığı uzmanına danışmayı unutmayın. Bunun için Heltia uygulamasını indirerek bir uzmanla eşleşebilir, online terapi ile probleminizi çözme sürecini hızlandırabilirsiniz. Ayrıca çeşitli yazılı, sesli ve video içeriklerini kullanarak daha da bilgilenebilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız “Majör Depresyon Atlatanların Unutmaması Gereken 8 Şey” ve “Fark Etmeden Her Gün Yaşadığımız Disfori Nedir?” ve "İntruzif Düşünceler Neden ve Nasıl Oluşur?" yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Kaynaklar:
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Davranış Bilimleri Enstitüsü Ekinci, M., OKANLI, A., & Gözüağca, D. (2005)
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
