Son yıllarda popülerleşen EMDR terapisi beynin nörolojik anlamda işleyişi ile psikolojiyi buluşturan, farklı bir yaklaşım. Bugüne kadar üzerine yapılan çalışmalar ile umut vadeden bir yöntem olarak görülen EMDR, farklı psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılabiliyor.
Bir uzman tarafından, belli bir sistem izlenerek uygulanan EMDR tedavisi nedir, nasıl yapılır; diye merak ediyorsanız yazımızı inceleyebilirsiniz. "EMDR yöntemi nedir, kimlere uygulanır?" gibi soruların yanıtlarını ve EMDR tekniği hakkında merak edilen birçok detayı öğrenebilirsiniz.
EMDR Ne Demek?
EMDR açılımı, “Eye Movement Desensitization and Reprocessing” olan bir tür psikoterapi yaklaşımı. Türkçede ise “göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme” olarak geçer. Psikotravmatoloji dalında çok ciddi ilerlemeler sağlayan ve günümüzde birçok uzman tarafından uygulanan bu yöntem, bir nevi tesadüfen geliştirilmiş.
Aslında uzmanlar EMDR terapisinin tam olarak nasıl çalıştığı konusunda henüz ortak bir karara varmış değil. Fakat psikiyatri otoriteleri verimli bir yaklaşım olduğunda hemfikir. Bir tür maruz kalma terapisi gibi de görülen EMDR uzman tarafından, doğru şekilde uygulandığında etkili sonuçlar verebilir.
EMDR Tedavisi Nedir?
EMDR göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme; Amerikalı psikolog Francine Shapiro tarafından 1987’de geliştirilmiş bir tedavi yöntemidir. Konuşma terapisinden oldukça farklı bir işleyişi olan bu tedavi yöntemi, göz hareketlerinin travmatik olayların yükünü azaltması üzerine çalışır. EMDR terapisi nedir, sorusunun yanıtını daha detaylı şekilde şöyle açıklayabiliriz:
- Francine Shapiro göz hareketlerinin travmatik yaşantılara maruz kalan kişilerde yaşanan olayın şiddetini, etkisini azaltabileceğini fark etmiş.
- EMDR tekniğinin temelinde insan beyninin bir süreci olan “adaptif bilgi işleme modeli” yatmakta. Bu modele göre beyin verileri, yani anıları ve yaşadıklarımızı, fizyolojik olarak dört kanal aracılığıyla kaydeder. Buradaki dört kanal aslında tat alma, işitme, görme ve duyma duyuları. Sağlıklı bir ruh halinde bu sistem oldukça düzgün işler ve anıları kaydeder. Travmatik bir durum ya da aşırı stresli bir an yaşandığında ise bu sistem bozulur.
- Sistemin bozulması ile anılar düzgün işlenemez olur ve diğer anılar gibi doğru bir şekilde beyne kaydedilemez. Bu durumda da bazı tetikleyiciler ortaya çıktığında bu kötü anılar, travmatik yaşantılar da gün yüzüne çıkar. Yaşananları tekrar tekrar hatırlatan bu “bozuk” diyebileceğimiz sistem kişiye rahatsızlık verir; çevresini, yaşamı, duygularını ve durumları yanlış anlamlandırmasına sebep olabilir. Buna bağlı olarak da duygudurum ya da uyum bozuklukları, farklı psikolojik sorunlar görülebilir.
- İşte EMDR tekniği bu doğru düzgün işlenememiş anılara ulaşarak onların olması gerektiği gibi depolanmasına, işlevsel hafıza ağına işlenmesine ve travmatik durumun etkisinin ortadan kalkmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılır.
- Beynin süreçleri doğru işleyebilmesi için yapılan bu terapi aslında fizyolojik temellidir. Terapide yaşadıklarımızı işlemeye yardımcı olan o dört duyu belli teknikler kullanılarak uyarılır.
- Burada bahsedilen kötü anılar; bir doğal afet, istismar, taciz, tecavüz, kayıplar, savaş, derinlerdeki fobiler gibi bir insanda travma etkisi yaratabilecek her şey olabilir.
EMDR Ne İşe Yarar?
EMDR, beynin düzgün işleyip de öğrenemediği anıları öğrenmeyi sağlar. Biraz önce bahsettiğimiz işleyiş sorunlarını ortadan kaldırmayı amaçlar. Yani:
- EMDR acı anıları silmek için değil, bu travmatik anıları öğrenmek ve sağlıklı bir şekilde depolamak içindir.
- EMDR tedavisi sonrasında aynı anılar hafızada kalır, ama doğru yere işlendiği için travmatik etkisi azalır.
- EMDR terapisi genel anlamda olumsuz deneyimleri beyne doğru şekilde öğreterek farklı bir tecrübeye dönüşmesini sağlar. Bu sayede de kişinin sadece semptomlarının azalmasına ve rahatsızlığının düzelmesine yardımcı olmaz. Aynı zamanda doğru öğrenilemeyen anıların yarattığı negatif, karamsar ya da korku dolu bakış açısını da değiştirir. Yani kişinin benliğine etki eden, hayata bakışını olumlu bir yöne çeviren bir tedavidir. Bu açıdan bakıldığında yaşanabilecek benzer travmatik yaşantıların etkisini, oluşmadan azaltabilme ihtimali olduğunu da söyleyebiliriz.
EMDR Hangi Hastalıklarda Kullanılır?
EMDR tedavisi ile ilgili araştırmaların çok büyük bir kısmı travma sonrası stres bozukluğu ile alakalıdır. Amerikan Psikoloji Birliği, TSSB tedavisi için koşullu olarak EMDR yöntemini önermektedir. Bunun yanında EMDR panik atak tedavisi ve farklı kişilik bozukluklarının tedavisi için de kullanılabilir.
Yakın tarihte ortaya çıkan bir tedavi yöntemi olduğun için kesinlikle iyi geldiği hastalıklar vardır demek doğru değil. Ayrıca psikolojik tedaviler oldukça kişiseldir. Bu nedenle EMDR her zaman, herkese uygulanabilir diyemeyiz. Ama bugüne kadar yapılan çalışmalara ve izlenen yola göre "EMDR hangi hastalıklarda kullanılır?" sorusuna şöyle yanıt verebiliriz:
- Panik atak
- Depresyon
- TSSB
- Kaygı bozuklukları
- Yeme bozuklukları
- Takıntılar
- Madde bağımlılığı
- Bipolar bozukluk
- Kişilik bozuklukları
- Cinsel işlev bozuklukları
- Yoğun stres, endişe
- Farklı travmatik yaşantıların yarattığı sorunlar
EMDR kimlere uygulanmaz sorusuna ise ancak bir uzman yanıt verebilir. Bireyin yaşadığı zorluklar, bir ruh sağlığı uzmanı tarafından değerlendirildikten sonra EMDR tekniği uygulanabilir. Örneğin normalde EMDR panik atak tedavisinde kullanılabiliyorken, danışanın tedavi sırasında aşırı tepki göstermesi ihtimali bulunması halinde uzman ilk etapta farklı terapi yaklaşımlarını denemek isteyebilir.
EMDR Nasıl Uygulanır?
EMDR belli aşamaları olan bir tedavi yöntemi. Birazdan bu aşamaları tek tek açıklayacağız. Genel olarak ise terapide:
- Danışan kişinin olumsuz anılarına odaklanılır.
- Bu aşamada terapist, belli uyaranlarla beynin iki yarım küresi arasında geçiş sağlar.
- Bu sayede de anılar üzerine farklı bir şekilde çalışılabilir.
- Anıların yarattığı negatif duygu ve hisler değiştirilebilir.
EMDR Terapisi Nasıl Yapılır, EMDR Aşamaları Nelerdir?
EMDR tedavisinde; geçmiş, şimdi ve geleceğe odaklanan 8 aşamalı bir protokol izlenir.
1. Aşama: Danışan Geçmişi
Bu adımda tedavi planı oluşturulur. Uzman, danışanın geçmişini öğrenir ve semptomlarını inceler. Travmatik yaşantılar hakkında konuşulabilir ve üzerine çalışılacak anılar hakkında fikir edinilebilir.
2. Aşama: Hazırlık
Kişinin terapi süreci hakkında bilgilendirildiği ve tedaviye hazırlandığı adımdır. Bu aşamada uzman danışana, tedavi sürecinde ortaya çıkabilecek olumsuz duygularla başa çıkma yöntemlerini de anlatır. Stres anı için nefes egzersizleri önerebilir.
3. Aşama: Değerlendirme
Anılarla çalışılmaya başlanan aşama bu noktadır. Terapist danışandan belirli bir anıyı seçmesini ister. Bunlar; duygusal ya da fiziksel anlamda acı veren anlar, görüntüler veya inançlar olabilir. Terapist, kişiye o anının yarattığı tüm duyguları ve bedensel hisleri belirlemesinde yardımcı olur.
4. Aşama: Duyarsızlaştırma
Olumsuz anıya, düşünceye ve bellekteki bağlantılı imgeye odaklanılan adımdır. Bu adımda:
- Danışanın söz konusu anının yarattığı negatif hisleri, acıları hissetmesi, hatırlaması gerekir.
- Terapist ise bu noktada iki yönlü uyaranlarla danışanı yönlendirir. Danışanın parmaklarını gözleri ile takip etmesini ister. Belirli göz hareketleri, ses tonları, ışıklar ya da dokunsal uyaranlar kullanılır.
- Ardından danışanın zihni boşalır, serbest bırakılır. Bu noktada kişinin kontrolünden bağımsız olarak zihin kendiliğinden bazı duygu ve düşüncelerin farkına varır.
Bu adımlar tamamlandıktan sonra terapist danışandan aynı anıya tekrar odaklanmasını isteyebilir. Bunun amacı anının olumsuz, istenmeyen duyguları tetikleyip tetiklemediğini kontrol etmektir. Sonuca göre yeni anıya geçilebilir.
5. Aşama: Yerleştirme
Bu adıma tanımlanan olumsuz ve istenmeye duygu ve hislerin yerine olumlu düşüncelerin gelmesi üzerine çalışılır. Farklı setler halinde ilerlenir.
6. Aşama: Beden Taraması
Bazı psikolojik sorunlar somatik yani bedensel etkiler de bırakabilir. Bu aşamada terapist danışana hedeflenen anıların herhangi bir fiziksel rahatsızlık, acı hissi yaratıp yaratmadığını sorar. Eğer varsa bu etkileri uzaklaştırmak için duyarsızlaştırma yapılabilir.
7. Aşama: Kapatma
Her seansın sonunda terapist danışana birtakım geri bildirimler verir. İlerlemeyi takip etmek için psikolojik tepkilerini kaydetmesini isteyebilir. Sürece katkı sağlayacak rahatlama ve gevşeme teknikleri, stres gibi faktörlerle başa çıkma stratejileri önerir.
8. Aşama: Yeniden Değerlendirme
Aslında bu adım bir sonraki seansa dahildir, ama bir önceki seans ile ilgilidir. Bu adımda terapist ve danışan son seansı değerlendirir. Elde edilen pozitif sonuçların yerleşip yerleşmediği kontrol edilir. Danışana bir önceki seansla ilgili duygularını sorar. Gerekirse tam olarak oturmayan noktalar üzerinde çalışmaya devam edilir.
EMDR Tekniği ve Tedavisi Hakkında Merak Edilenler
EMDR Ne Zaman Etki Eder, Tedavi Ne Kadar Sürer?
Tüm psikolojik destek terapileri ve tedavi yöntemleri gibi EMDR uygulamaları da kişiye özeldir. Bu nedenle tam olarak ne zaman etki edebileceği hakkında net bir bilgi vermek doğru olmaz. Ama teknik olarak ilk seanstan itibaren etkili bir şekilde anılar üzerine çalışmaya başlanır. Anının karmaşıklığına, şiddetine ve kişinin ilerleyişine göre toplam seans sayısı belirlenir. Tedavi 3 – 5, 10 – 12 seans veya daha uzun sürebilir.
EMDR Hipnoz mu?
Kimi zaman karıştırılabilse de EMDR hipnozdan farklı bir yöntemdir:
- Hipnozun aksine EMDR yönteminde danışan her an uyanık ve bilinçlidir. Hipnozdaki gibi trans benzeri bir bilinç durumu oluşmaz.
- EMDR’de gözlerin belli hareketleri takip etmesi ve diğer uyaranlar, danışanın anıya odaklanmasını ve duygularını keşfetmesini sağlamak içindir. Hipnozda ise eğitimli bir uzman danışanı, bilinçsiz belleğe erişebilmesi için, tek bir hedefe yönlendirir.
EMDR Terapisi Zararları Olan Bir Yöntem mi?
EMDR faydaları daha doğrusu yardımları ile bilinen bir yöntem. Ama hakkında yapılmış çok fazla çalışma da yok. Çünkü nispeten yeni bir terapi yaklaşımı. Bunun yanında EMDR’nin zararları olduğunu da söylemek pek mümkün değil. Sadece potansiyel yan etkilerden bahsedebiliriz. Bu yan etkiler;
- Oldukça canlı ve gerçekçi rüyalar görmek,
- Duyuların hassaslaşması,
- Sersemlik hissi olabilir.
Bunun yanında özellikle yoğun travmatik anılarla çalışmak ilk etapta zor olabilir. Neticede tedavinin temelinde o anıları hatırlamak var. Ve herkes ilk denemede anıları olumlu duygularla yeniden işleyemeyebilir. Bu da kendinizi ilk etapta biraz rahatsız hissetmenize sebep olabilir. Ama konuşma terapisinde de travmatik yaşantıların üzerine gidildiğini düşündüğümüzde, bu tür psikolojik izleri iyileştirebilmek için biraz zorlu yollardan geçmek gerektiğini görebiliriz.
EMDR Terapisi Yaptıranlar Ne Diyor?
İnsanlar arasında "EMDR terapisi teknikleri ile acı anıları silmek" fikri biraz popüler. Bu nedenle bireylerin EMDR tedavisinden beklentileri bazen fazla yüksek olabilir. EMDR terapisi yaptıranların yorumları çoğunlukla olumlu olsa da bu yorumlar çok kişiseldir. Çünkü tüm terapi süreçleri, psikolojik destek ve tedavi programları kişiye özeldir. Sorunlar, her ne kadar belirli kalıplarla ve tanı kriterleri ile standartlaştırılsa da aslında herkesin yaşadığı bir diğerininkinden farklıdır. Bu nedenle EMDR yaptıranların yorumlarına fazla bağlı kalmamak gerekir.
Eğer kendinizi hazır hissediyorsanız ve EMDR terapisinin size fayda sağlayacağını düşünüyorsanız, deneyebilirsiniz. En fazla olduğunuz yerde saydığınızı hissedersiniz, ama en azından size iyi gelebilecek bir yöntemi denemiş olmanın mutluluğunu yaşayabilirsiniz.
EMDR İşe Yaramadı, Ne Yapmalıyım?
EMDR ile iyileşenler, kendini çok daha iyi hissedenler olduğu gibi terapinin yeterli etkiyi yaratmadığını düşünenler de var. EMDR işe yaramadı, bunun sebebi ne olabilir diye düşünenler için şu yanıtları verebiliriz:
- EMDR tedavisi ile ilgili kuşkularınız varsa, tedaviyi mantıksız buluyorsanız ve önyargıyla yaklaşıyorsanız fayda sağlamak zor olabilir.
- Terapist ile danışan arasındaki ilişki, güven duygusu çok önemlidir. Eğer terapistinize güvenmiyorsanız, yaşadıklarınızı en doğru şekilde aktaramazsınız. Bu da direkt anılar üzerine çalışılan bu terapinin etkinliğini azaltabilir.
- EMDR terapisine başlamaya hazır değilseniz, anılarla yüzleşmekten korkuyorsanız tedavinin size yardımcı olması oldukça zor. Her şeyden önce istekli olmalısınız. Tüm terapi yöntemleri gibi burada da tedaviye bir şekilde ortak olmanız gerekiyor.
- Duygularınızı gömme, göz ardı etme gibi sizi EMDR terapisine kapatacak durumlar yaşıyorsanız, fazla ilerleme kaydedemeyebilirsiniz. Böyle bir durumda öncelikle Bilişsel Davranışçı Terapi ya da konuşma terapisi almanız daha uygun olabilir.
- EMDR’nin işe yarayamayabileceğini ya da terapi sürecinin sandığınızdan uzun sürebileceğini de her zaman bilmelisiniz. Hemen sonuç beklemek, çok fazla sonuç odaklı olmak terapinin verimsiz geçmesine yol açabilir.
EMDR Terapisini Kim Uygular?
EMDR psikolog ya da psikiyatr tarafından uygulanabilen bir yöntem. Fakat uzman kişinin bunun için ek eğitim alması gerekiyor. Eğitimini tamamlayan yetkili ruh sağlığı uzmanları kişiye özel bir terapi programı oluşturabilir. Heltia uzmanları ile iletişime geçerek sizin için en iyisinin ne olacağını öğrenebilir, online terapi alabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız "10 Farklı Psikoterapi Yönteminden Sizin için En Uygun Olan Hangisi?" ve "A'dan Z'ye Bilişsel Davranışçı Terapi Rehberi" yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
