Çağımızın en sık görülen kaygı bozuklukları arasında yer alan özgül fobiler; belirli bir deneyim, nesne ya da durum karşısında korku hissi ve kaçınma davranışı şeklinde karşımıza çıkıyor. Üzerinde çok sayıda araştırma yapılan fobilerin çeşitleri de değişkenlik gösterebiliyor. (Bu konuda daha detaylı bilgi için “Korkular-Fobiler” adlı blog kategorimize de göz atabilirsiniz.)
Bu yazımızda fobi türlerinden biri olan delik korkusuna, yani “tripofobi”ye yakından bakacağız. Tripofobi nedir, neden ve nasıl oluşur, nasıl geçer gibi önemli sorulara yanıt vereceğiz.
Tripofobi Nedir?
Delik korkusu olarak tanımlanan tripofobi, bireylerin nesnelerin üzerindeki deliklerden, oyuklardan, boşluklardan ve bunları çağrıştıran desenlerden korkması anlamını taşıyor. Yunanca “delik” anlamına gelen “trŷpa” ile “korku” anlamına gelen “phobia” kelimelerinin birleşiminden oluşuyor.
İlk olarak 2005 yılında kullanılan tripofobi kavramı henüz yeni, üzerine yapılan araştırmalar da oldukça kısıtlı. Ancak mevcut çalışmalardan elde edilen verilere göre uzmanlar, tripofobinin oldukça yaygın olabildiği görüşünde.
Tripofobi Neden Olur?
Yapılan araştırmalar incelendiğinde tripofobinin evrimsel kökenlerinin bulunduğu oldukça popüler bir teori. Bu teoriye göre tripofobinin çok eski zamanlarda yaşananlarla ilişkisi olabilir:
1. Hastalık Belirtileri
Evrimsel psikolojiye göre atalarımız ölümcül ve bulaşıcı hastalıkları kabarcık, leke, döküntü gibi semptomlarla özdeşleştirdiğinden bugün de deliklere karşı bir kaçınma hissi duyabiliyoruz. Yani uzmanlar, bu unsurlara karşı bilinçaltında geliştirilen davranışsal bir bağışıklık sistemi olduğu kanısında.
Bu davranışsal bağışıklık sistemimiz, atalarımızın yaşadıklarından ders çıkarıp evriliyor ve bizi olası tehlikelerden korumaya çalışıyor.
2. İçgüdüsel Tepkiler
Çocuklarla yapılan bir diğer çalışmada uzmanlar, kullandıkları görsellerde bulunan benekli ve delikli kısımları çıkarttıklarında korkunun ortadan kalktığını gözlemliyor. Araştırmacılara göre bu bulgular, tripofobik tepkilerin sonradan edinilen korkulardan kaynaklanmadığına, doğuştan gelen içgüdüsel tepkiler olduğuna işaret ediyor.
3. Tehlikeli Canlılardan Kaçınma
Bilim insanları tarafından öne sürülen diğer bir yaklaşıma göre tripofobik tepkiye yol açan görüntüler, bilinçaltımızda zehirli hayvanların derilerinin ya da kürklerinin desenleriyle özdeşleştiriliyor.
Hayatta kalma içgüdüsüyle zehirli hayvanlardan korunmak adına geliştirdiğimiz savunma mekanizması, onları çağrıştıran unsurlardan da korkmamıza ve uzak durmamıza yol açıyor.
4. Diğer Yaklaşımlar
Tripofobiyi yalnızca görsel algı açısından inceleyen makaleler de bulunuyor.
Verilere bakıldığında nötr görüntülere nazaran kümelenmiş, tekrarlayan ve çizgili desenlere karşı duyarlılık önemli ölçüde farklılık gösteriyor. “Görsel Rahatsızlık” tanımı kapsamında incelenen bu görüntüler, diğerlerinden ayrışarak bireylerde olumsuzluk hissi yaratıyor.
Tripofobi Belirtileri Nelerdir?
Araştırmacılar Le, Cole ve Wilkins tarafından gerçekleştirilen ve semptomlara odaklanan akademik çalışmanın bulgularına göre, tripofobik tepkiler 3 kategoriye ayrılıyor:
1. Tripofobinin Bilişsel Belirtileri
- Tiksinme hissi,
- Huzursuzluk hissi,
- Boğulma hissi,
- Panik atak,
- Sinirlilik hâli.
2. Tripofobinin Ciltle İlgili Belirtileri
- Kaşıntı,
- Karıncalanma,
- Ürperme.
3. Tripofobinin Fizyolojik Belirtileri
- Mide bulantısı,
- Kalp çarpıntısı,
- Nefes darlığı,
- Terleme,
- Titreme,
- Ağızda kuruluk.
İlgili semptomlar kişiden kişiye değişiklik gösterebildiği gibi, semptomların derecelerinde de değişiklik görülebiliyor. Üstelik tripofobi testi yapılarak tripofofik görseller, bu fobiye sahip olmayan bireylere gösterildiğinde de rahatsızlık hissi oluşabiliyor. Uzmanlar söz konusu veriyi tripofobinin yaygın olarak görülmesinin bir sebebi olarak yorumluyor.
Tripofobiyi Neler Tetikler?
Tripofobi, bazı fobi türlerinin aksine fobik uyaranla görsel karşılaşma yaşanması hâlinde kendini gösteriyor. Üstelik bireylerde hoşnutsuzluk yaratan uyaranların gerçek olmasına bile gerek yok: İnsanlar tarafından üretilen çizim, desen, fotoğraf gibi çıktılar da listede yer alıyor. Bu durum tripofobiyi tetikleyen unsurların sayıca fazla olmasına yol açıyor.
Sözü edilen unsurlardan bazıları şunlar olabilir:
- Ayçiçeği ve çeşitli tohumlar,
- Lotus tohum keseleri,
- Susamlı ve tahıllı yiyecekler,
- Çilek, böğürtlen gibi meyveler,
- Nar meyvesi,
- Bal peteği,
- Delikli peynirler,
- Mercanlar,
- Sünger gibi delikli yapıya sahip nesneler,
- Yakından çekilmiş fotoğraflardaki gözenek görünümü,
- Nem damlacıkları,
- Köpükler,
- Böcek gözleri,
- Yılan, kertenkele gibi hayvanların derileri,
- Noktalı ve kabarcıklı desenler,
- Dalmaçyalı, leopar gibi kürkünde benekli bir yapı olan hayvanlar,
- Kaldırım, taş, duvar gibi yapılarda bulunan girintili çıkıntılı görüntüler.
Ayrıca uzmanlara göre yukarıda bahsedilen unsurların özellikleri de önem arz ediyor. Görseldeki kontrast ve desen arttıkça semptomlar artabiliyor.
Tripofobi Tedavisinde Kullanılan Yöntemler Nelerdir?
Tripofobi nasıl geçer sorusuna yanıt bulmak için yapılan çalışmaları incelediğimizde genel olarak fobilerin tedavisinde kullanılan yöntemlerin semptomlarının azaltılmasına yönelik olarak tripofobi tedavisinde de kullanıldığını görüyoruz. Bu yöntemler arasında şunlar yer alıyor:
- Nefes egzersizleri,
- Farklı gevşeme yöntemleri,
- Görselleştirme,
- Dikkat dağıtma,
- Yoga ve meditasyon gibi gevşeme teknikleri,
- Gözlem, dinleme gibi farkındalık yöntemleri,
- Doğada ya da sakin ortamlarda bulunmak.
Ayrıca alanında uzman kişilerden destek almak, tripofobi belirtilerinin ağır olduğu durumlarda terapiye başvurmak da önemli bir seçenek olabilir.
Bu durumda Bilişsel Davranışçı Terapi yaklaşımı çerçevesinde terapistle çalışma yapılması ve Maruz Bırakma Terapisi uygulamaları bulunuyor. Terapistle çalışma sürecinde tripofobik davranışların altında yatan düşünceler konuşulup tartışılarak bu düşünce ve davranışlar üzerinde değişiklik yaratılması amaçlanıyor. Maruz Bırakma Terapisi ise fobisi olan bireylerin kaçındıkları şeye kasıtlı ve kademeli olarak artan bir dozda maruz bırakılması şeklinde uygulanıyor.
Eğer tripofobiniz için destek almak isterseniz Heltia uygulamasını indirebilir, online terapi alarak iyileşme ve belirti yönetimini iyileştirme sürecinize hemen başlayabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz “Çocuklarda Korku Nasıl Yenilir?” ve “Hipertansiyonla Savaşan DASH Diyeti Nedir?” adlı içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.